Oud en nieuw als tweeslag

RE en Ensemble Gamut!
RE is niet alleen de tweede noot, maar slaat volgens het fraaie, begeleidende boekje ook op het Engelse ‘re’ voor opnieuw, herscheppen, vernieuwen, terugblikken én op weg zijn naar de toekomst. Dat is raak gekozen door de drie leden van het ensemble, dat op experimentele wijze oude muziek en folk uit in dit geval met name Finland interpreteert, compleet met improvisatie en elektronische soundscapes.

Die leden zijn: Aino Peltomaa (zang, middeleeuwse harp, klein slagwerk en soittu, een Finse herdersfluit), Ilkka Heinonen (jouhikkos, een Finse lier, elektronica, zang en klein slagwerk) en Juho Myllylä (blokfluiten, elektronica en zang).

Uit deze opsomming komt die combinatie van oud en nieuw en de nadruk op Finse kerk- en volksmuziek naar voren. Ook staat dit album in het teken van uitersten, die zowel tot contrasten leiden als tot een eenheid worden samengesmeed.

Heilige Hendrik van Finland
De centrale figuur waar het album conceptueel omheen is gebouwd, is de Heilige Hendrik van Finland. Hendrik was een Engelse missionaris die rond 1150 de Finnen tot het rooms-katholieke geloof bekeerde en later de patroonheilige van Finland werd. Dat die bekering met veel geweld gepaard ging, leren we uit een manuscript uit de dertiende eeuw, Missa et officium Sancti Henrici. Het album omvat een selectie uit dat manuscript. Ensemble Gamut! maakte daarnaast ook gebruik van de Piae Cantiones, een collectie met vierenzeventig middeleeuwse liederen in het Latijn die ook in Nederland bekend is door de opnamen van het Fins Radio Kamerkoor onder leiding van Timo Nuoranne.

Veel van de teksten op het album worden letterlijk gesproken of in een vorm van Sprechgesang (iets tussen spraak en zang in) gebracht. De liederen worden afgewisseld door enkele instrumentale stukken en improvisaties, zoals een verdrietige melodie van herder en volksmuzikant Teppo Repo (1866-1962) die zijn herdersfluiten zelf bouwde, en Puu (Hout) van ensemblelid Aino Peltomaa, een ingetogen en schrijnend nummer waarop qua stijl overeenkomende, mooie nummers aansluiten.

Verschillende polariteiten
Ook op een andere manier komen polariteiten terug. Zo begint het album bijvoorbeeld met twee verschillende versies van het Sanctus (Heilig, heilig, heilig): Sanctus Ericus/Sanctus Ericum. Het eerste wordt ingetogen gezongen, het tweede daarentegen wordt heftig en opzwepend gesproken. Op die manier zou je het een responsorium, vraag en antwoord, kunnen noemen.

Een responsorium (origineel de afwisseling tussen voorzanger en koor) gaat ook vooraf aan en volgt op een daarin ingebed traditioneel doodslied voor Hendrik. De tweede respons is verstild, het voorafgaande doodslied wordt echter rauw gezongen in een zangstijl die terecht verre blijft van wat wij ‘mooi’ zouden noemen. Vorm en inhoud vormen zo een prachtige eenheid.

Verschillende stijlen
Zowel qua eenvoud, met hun vaak tegen minimal music aanleunende stijl met drones als basis (een aanhoudende toon), als met een grotere expressie lijkt het of Ensemble Gamut! op hun tweede album meer aandurft.
De muziek waaierde op het eerste album breder uit, naar Frankrijk en Spanje. Op dit album blijft het ensemble in Finland, maar let wel: de drones benadrukken ook de oosterse invloed op de middeleeuwse muziek uit Finland, iets dat in een uitvoerig en interessant essay van Peltomaa bij de CD wordt toegelicht. Iets dat ten koste ging van de teksten, die dit keer alleen in het Fins zijn afgedrukt, maar daar schiet Google Translate te hulp!

Tenslotte: over smaak valt te twisten, maar was dat vogelfluitje bij het nummer van Teppo Repo of waren die belletjes bij enkele andere nummers nu nodig?

Een detail, want iedereen die van middeleeuwse muziek in een modern jasje houdt, van volksmuziek of folk, van kerkmuziek of minimal music, van instrumentale muziek en zang zal veel plezier aan dit tweede album beleven!