Een wereld in etsen
Rembrandt vliegt je deze zomer om de oren. Het is dit jaar immers 350 jaar geleden dat Hollands grootste meester stierf en daarmee is het officieel ‘Rembrandtjaar’. Het Teylers Museum geeft hier invulling aan met de prachtige, simpele tentoonstelling Rembrandts Wereld, waarin werk op papier van Rembrandt en zijn omgeving wordt tentoongesteld.
De wereld van Rembrandt
Rembrandt groeide op in Leiden maar verhuisde op vijfentwintigjarige leeftijd naar Amsterdam. Het komt dan ook niet als een verrassing dat zijn ‘wereld’ voor een groot deel uit deze stad bestaat. Amsterdam speelt een gastrol op veel van zijn etsen. Gezicht op Amsterdam vanaf de Kadijk bijvoorbeeld toont een topografisch vrijwel correcte weergave van de stad, met de Montelbaanstoren en de Oudekerktoren als achtergrond bij een landschap vol molens en boerderijen. Rembrandt was echter ook niet bang voor wat artistieke vrijheid. In Landschap met een boerderij en een hooimijt etste hij een zicht op het Huis Kostverloren nabij de Amstel, waarvoor hij met zijn rug naar Amsterdam moest staan. Toch voegde hij links op de achtergrond een panorama van de stad toe.
Boomgroep met vergezicht, 1652, Collectie Teylers Museum
Etskoning
Rembrandt is natuurlijk de koning der etsen en er zijn dan ook zeker een paar pareltjes opgenomen in Rembrandts Wereld. Het campagnebeeld De drie bomen (zie boven), de grootste landschapsets die Rembrandt ooit maakte, is een prachtige combinatie van licht en donker. Drie bomen op een heuvel steken fel af tegen de witte lucht; links op de achtergrond echter komen diep donkere wolken het tafereel binnen. Voor Boomgroep met vergezicht kraste Rembrandt met een etsnaald direct in de koperplaat. Hierdoor heeft het werk een fluweelachtige kwaliteit, die vaker terugkomt in Rembrandts oeuvre. Ook etskoningen maken soms echter wel foutjes, en met de afdruk van Boerderij met witte planken schutting moet Rembrandt niet helemaal tevreden zijn geweest. Aan de linkerkant heeft hij de ets wat bijgeschilderd met grijs penseel. Op latere afdrukken van deze voorstelling is te zien dat hij op die plek meer lijnen heeft geëtst.
Rembrandt van Rijn (1606 – 1669), Hercules Segers (ca. 1589/90 – ca. 1640), Vlucht naar Egypte, Collectie Teylers Museum
Vrienden
Rembrandts Wereld richt zich niet alleen op Rembrandt zelf. Veel bekende namen uit zijn omgeving komen voorbij. Zo zijn er een aantal werken opgenomen van Jan Lievens, Rembrandts jeugdvriend en collega, waarmee hij in Leiden een tijdje een atelier deelde. Ook Jacob en Philips Koninck, beiden leerlingen van Rembrandt, komen uitgebreid aan bod, evenals Abraham Furnerius. Bijzonder is ook de ‘samenwerking’ tussen Rembrandt en Hercules Segers. Rembrandt was groot fan van de oudere Segers, en voor Vlucht naar Egypte gebruikte hij een oude etsplaat van deze kunstenaar. Hij schraapte wat figuren weg en maakte er een religieuze afbeelding van. Ook zijn er zelfs ‘neppe’ Rembrandts te zien. Over twee kleine werkjes in een vitrine wordt verteld dat de achttiende-eeuwse kunstverzamelaar Cornelis Ploos van Amstel ervan overtuigd was dat ze van Rembrandt waren. De stijl en de penseelstreken echter wijzen erop dat de twee werkjes waarschijnlijk achttiende-eeuwse namaak zijn.
Rembrandt maakte in zijn leven zo’n driehonderd schilderijen, tweehonderdnegentig etsen en tweeduizend tekeningen. In het Rembrandtjaar kan de keuze dus wat overweldigen, maar Rembrandts Wereld is een tentoonstelling die je als Rembrandt-liefhebber niet mag missen. Een prachtige weergave van niet alleen de wereld van de schilder, maar ook zijn vaardigheid als etser en landschapskunstenaar.
