Gefrustreerd verlangen naar ware liefde

De romans van Désanne van Brederode worden, kort gezegd, gekenmerkt door te weinig verhaal en te veel filosofische overpeinzingen. Dat gold misschien nog het minst voor haar debuut Ave verum corpus (Gegroet waarlijk lichaam), maar die indruk kan het gevolg zijn van de frisse dadendrang waarmee Van Brederode haar literaire eigenheid presenteerde. Kenmerkend voor haar proza is bijvoorbeeld een verbinding tussen religie en seksualiteit, wat een tamelijk expliciet beschreven zinnelijke mystiek oplevert. Ze schrijft wat je ideeënromans kunt noemen, met de nadruk op het meervoud, want haar boeken zitten boordevol gedachten en overwegingen. Dat diepe gepeins komt vrijwel altijd voor rekening van de vrouwen; mannen denken aanzienlijk minder in het wereldje van Van Brederode. Het meest opvallend is echter de wijdlopigheid in de presentatie van al die ideeën en grote thema’s die de schrijfster aansnijdt en de onbeheerste vorm die elk boek daardoor krijgt. De auteur schiet daarbij niet alleen kwantitatief, maar ook kwalitatief door. Zo werd in Het Opstaan de zelfmoordgedachte op groteske wijze verbonden met de holocaust. Nu is er de vierde roman, Hart in hart, en jawel, ook dit boek is van dezelfde ingrediënten weer een te gekruide maaltijd.

Verveeldheid

Hart in hart vertelt over Lot Sanders, een jonge moeder en weduwe, een gewaardeerd journalist bovendien. Zij moet de dood van haar man Donald verwerken, een extra zware opgaaf als ze er achter komt dat hij er een minnares op nahield. Sanders wordt in haar rouwproces bijgestaan door Wieger Berkman, een columnist bij het tijdschrift waar Sanders voor schrijft en tevens directeur van een debatcentrum. Ze heeft Berkman gevraagd Donalds minnares uit te horen. Een taak die hem wel moet liggen, aangezien hij zelf een overspelige natuur heeft. Ze vormen daardoor, onbedoeld, een bron van reflectie voor elkaar. Sanders als bedrogene, Berkman als bedrieger. Buiten deze verhaallijn geeft Lots beroep van journalist Van Brederode de mogelijkheid om zijdelings allerlei actuele maatschappelijke kwesties aan te roeren, zoals de integratie, terrorisme en toenemende neiging van de journalistiek om te luisteren naar ‘de stem des volks’, wat vooral tendentieuze berichtgeving tot gevolg lijkt te hebben.

Dit verhaal is, zoals te verwachten, vooral bijzaak. De achterflap vermeldt terecht dat Hart in hart een roman is over ‘liefde in tijden van overspel’, waarbij het in de eerste plaats om die ’tijden’ gaat, of meer specifiek: het moderne, westerse leven. Dat wordt door Van Brederode gekarakteriseerd met het woord verveeldheid. Zoals Lot mijmert: “Het leven verveelt me al jaren. De wereld verveelt me. Orgasmes, ja. Die vervelen nooit”. Haar verlangen naar zelfmoord beschouwt Lot als een luxewens, en voor overspel geldt hetzelfde. Maar in een passage waaruit de titel van het boek ontleend is, blijken deze ‘luxewensen’ slechts symptomen van een veel diepere existentiële crisis die de westerse mens zou kenmerken. In een van haar tobberijen zet Lot Freud op zijn kop: alles wat de mens doet is niet een sublimatie van de seksuele drift, maar “ons libido is een sublimatie, of liever materialisatie, incarnatie, vleeswording, van een verlangen gekend te worden en te kennen. Van hart tot hart. Nog liever: hart in hart”.

Mystiek verlangen

Tussen de overdaad aan terloopse gedachtevorming over al dan niet actuele of interessante thema’s zou dit de kern, het hart, van de roman kunnen zijn. Dit haast mystieke verlangen om niet alleen ’tot één vlees’ te zijn, maar ook tot één ziel en vooral het onvermogen tot vervulling, dat nog wezenlijker is. De personages in Hart in hart blijven er ook alleen voor staan, het verlangen te kennen en gekend te worden kan niet bevredigd worden. Dit onvermogen mondt bij hen echter uit in seksuele frustratie, door Van Brederode tot in het extreme doorgetrokken. Absoluut dieptepunt is Donalds vlucht in gedownloade kinderporno. Hiermee overschrijdt Van Brederode de grens tussen een geëngageerde, filosofische zoektocht naar de condition humaine en ongeloofwaardige, onbeheerste schuimklopperij.

De kaart die het wankele kaartenhuis enige vastheid had moeten geven, blijkt de kaart die het geheel ineen doet storten. Wat overblijft is een fascinerende kluwen, een grabbelton met evenveel prachtige scènes en scherpe observaties als stroeve dialogen en gratuite meninkjes. Een roman van een schrijfster die evenzeer zoekende is naar structuur en coherente ideeëninhoud als naar antwoorden op en verklaringen voor de belangrijkste vraagstukken die het leven met zich meebrengt.