Het genootschap der lusten

Svankmajers films zijn op een unieke manier schokkend te noemen. Veel van zijn beelden hebben een kracht die gelijk staat aan scénes uit Luis Buñuels Un chien andalou. In het korte filmpje Meat Love (1989) laat hij door een stop-motion animatietechniek twee lappen vlees tot leven komen die op een overtuigende manier met elkaar flirten in de keuken. En zijn filmpje A quiet week in the house (1969) is een mysterieuze aanklacht tegen dictatuur die een ongewone en schimmige symboliek hanteert. Svankmajers filmpjes spelen met vreemde associaties die worden opgeroepen door alledaagse objecten die schokkerig tot leven komen.

Svankmajer heeft zich vanaf Alice (1988) – zijn adaptatie van Lewis Carrolls Alice in Wonderland – voornamelijk bezig gehouden met langere films, in tegenstelling tot de korte films die hij aan het begin van zijn carrière maakte. Conspirators of Pleasure volgt een groep mensen die achter de façade van alledaagsheid hun perverse fantasieën uitleven. Deze fantasieën en fetisjen hebben een eigen rituele logica. Zo verzamelt een man erotische tijdschriften die hij tot een collage maakt en gebruikt als de ondergrond voor een bizar masker. Een vrouw maakt obsessief bolletjes van brood om ze vervolgens op een ongewone manier tot zich te nemen. En een ander personage is bezig met het maken van een onduidelijk apparaat dat hem in bepaalde behoeften zal voorzien.

Pretmachines

Conspirators of Pleasure heeft geen dialogen en ontspint zich op een geleidelijk tempo. Wat opvalt is dat elk personage alleen staat in de uitleving van diens verlangen, terwijl ze wel verbonden zijn met elkaar. Svankmajer lijkt daarmee te willen zeggen dat verlangens eigenlijk puur eenzijdig zijn ondanks het feit dat de personages snakken naar contact met anderen. De fetisjistische rituelen vormen een substituut waar extreme passies en agressieve uitingen kunnen worden uitgeleefd, maar ze benadrukken ook de eenzaamheid van intens genot.

De film is net iets te langzaam om te werken. Dit probleem deed zich ook voor in Svankmajers filmbewerking van Goethes Faust (1994). De regisseur heeft zich ook beperkt in het gebruik van animatie en de film bouwt te lang op naar schokkende en humoristische momenten.

De kracht van zijn werk komt beter naar voren in zijn oudere korte films en daarom is de toevoeging van zijn korte film Jabberwocky (1971, niet te verwarren met de gelijknamige Terry Gilliam-film uit 1977) op deze dvd een aangename verrassing. Deze film is Svankmajers persoonlijke interpretatie van Lewis Carrolls kindergedicht, en de film is een associatief visueel spel dat een brug probeert te slaan naar een mysterieuze kindertijd. Het is een geslaagd experiment in het zoeken van een speelse logica die past bij de surrealistische fascinaties met de puurheid van kinderlijke observatie.

Ook komt in Jabberwocky Svankmajers geheime zintuig voor objecten en vreemde combinaties naar boven. De verouderde poppen en bizarre speeltjes die in de film bevend en ongewoon tot leven komen hebben in hun verlopen onschuld iets dreigends. Tijdens deze periode werkte Svankmajer samen met componist Zdenêk Liška, wier muziek de film nog een extra spookachtige en humoristische kwaliteit geeft. In vergelijking met het langere Conspirators of Pleasure hebben zijn vroege films een rauwe primitiviteit. Ze lijken afkomstig uit een vergeten archief van oude experimentele films. Momenteel is er alleen een regio 1-dvd met de verzamelde korte films te krijgen. Het is te hopen dat Moskwood binnenkort meer vroege films van Svankmajer zal uitbrengen.