Lichte biografie van partijboegbeeld

En antwoorden heeft ze gevonden. Dat niet iedereen dat leuk vindt, bleek enkele maanden terug, toen er commotie ontstond rondom waarschijnlijk het schokkendste feit uit Haya van Someren-Downer. Haya’s ouders en broers waren gedurende de Tweede Wereldoorlog namelijk enkele jaren lid van de NSB. Waarschijnlijk kwam dat niet voort uit ideologische, maar opportunistische redenen – vader George John Downer probeerde zijn tabaksonderneming en zijn Joodse contacten te beschermen. Zij waren dus passieve leden; alleen broer Edward leek het nationaalsocialisme serieus te omarmen. Maar in de naoorlogse chaos viel zowel dat als het tegenovergestelde niet meer te bewijzen; alle vier werden veroordeeld voor hun lidmaatschap. Dat de VVD anno 2015 dit geen fijne informatie vindt over één van hun meest prominente politici, valt te begrijpen.

Haya zelf heeft zich naar alle waarschijnlijk niet aangesloten bij de NSB, noch bij andere aan de nazi’s verbonden organisaties. Zij is dan ook nooit veroordeeld. Toch zijn haar leven en carrière voor een groot deel overschaduwd geweest door de handelingen van haar familie. Na 1945 was ook Haya ‘besmet’: zo af en toe sneerden politieke tegenstanders dat zij uit een NSB-familie kwam. Na haar dood in 1980 is deze geschiedenis in de vergetelheid geraakt, net als Haya zelf. En dat laatste is gek, want Haya van Someren heeft een belangrijke rol gespeeld in de Nederlandse politieke geschiedenis: zonder al te veel moeite kun je haar in een web plaatsen waarin ook Jo Cals, Marga Klompé en Hans Wiegel in voorkomen.

Tragiek

Eerder al schreef huidig burgemeester van Utrecht Jan van Zanen een boekje over Haya van Someren. Nieuw in Pegtels biografie is de these dat het NSB-verleden van Haya’s familie haar hele verdere (politieke) leven heeft bepaald: ze maakte de overstap van de Gemeentelijke Universiteit (nu de UvA) naar de Vrije Universiteit vanwege het zwart-witklimaat op de eerste, waarin zij automatisch aan de verkeerde kant stond; ze werd lid bij de VVD omdat ze in de Tweede Wereldoorlog had gezien waar onderdrukking toe leidt, en in het liberalisme daar het beste bestrijdingsmiddel in zag; en als mensen haar wilden raken, hoefden ze die oude wond maar te kietelen of ze hadden al succes.

Deze tragiek, van vooruit willen gaan in het leven, maar telkens terug worden getrokken door het verleden, toont Pegtel overtuigend aan. Extra tragisch was Haya’s beslissing om na de oorlog voor De Telegraaf te gaan werken, een krant die in die tijd vaak fascistisch werd genoemd. In zekere zin kon dat niet anders: in het sterk verzuilde Nederland kon je als liberaal niet zomaar bij elke krant aan de slag.

Maar daarna dienen er zich enkele problemen aan. Haya van Someren-Downer is, meldt Pegtel in het voorwoord, in korte tijd geschreven – en helaas wreekt zich dat op de tekst. Ten eerste is het boek slordig geredigeerd, alsof de hele productie gehaast was. Vaak lijkt Pegtel zich daarnaast door een vooraf bepaalde opzet te werken, zonder dat naar de leesbaarheid van het verhaal wordt gekeken. Dit leidt af en toe tot een willekeurige (en daarin soms pijnlijk, cru), niet uitgewerkte opsomming:

Op 14 februari 1963 stierf Haya’s vader George John Downer. Niet lang daarna presenteerde het kabinet-De Quay een omroepnota met daarin een voorstel voor de invoering van een tweede commercieel televisienet. In Elseviers Weekblad schreef de dertigjarige redacteur Ferry Hoogendijk, zelf gelieerd aan de VVD, jubelend over Haya’s Kameroptreden.

Frustrerend

Op zulk soort momenten wil je meer weten over, in dit geval, de dood van Haya’s vader. Het gebeurt vaker, te vaak helaas, dat elementen uit Haya’s leven onduidelijk blijven, ondergeschikt aan een politiek verhaal. Dit is frustrerend. Haya’s leven en idealen zijn het waard beschreven en herinnerd te worden: zij was zowel binnen de VVD belangrijk, als binnen de Nederlandse maatschappij. Haya van Someren-Downer is daarvoor niet het juiste boek.