Tijdschriften over literatuur

Het tijdschrift Raster heeft een lange weg achter de rug. Het werd in 1967 opgericht als kwartaalschrift, onder de bezielde leiding van H.C. ten Berge. Raster was min of meer een voortzetting van het legendarische en veelbespogen Merlyn, het tijdschrift dat de zogenoemde close reading zo propageerde. Typisch een blad voor de analyserende lezer, dus. Raster zat vanaf het begin dicht op de huid van de tijd: het signaleerde nieuwe stromingen en ontwikkelingen en publiceerde daar diepgravende stukken over, waarbij het zich niet beperkte tot literatuur maar ook aandacht had voor film, muziek en ruimere cultuuruitingen die we tegenwoordig bijvoorbeeld verbinden aan de naam van iemand als K. Schippers. Wat betreft literatuur zat Raster aanvankelijk in de hoek van wat we vanuit het heden terugblikkend, en met veel te grove kwast, experimenteel noemen. Na een korte onderbreking ging het blad in 1977 fris en vrolijk verder op de ingeslagen weg, waarbij het zich onder andere stevig roerde in de polemiek rond het realisme, zoals die werd aangezwengeld door Jeroen Brouwers.

Erudiete eigenzinnigheid

Raster is altijd een kwartaalschrift gebleven. Ook de eigenzinnigheid bleef, al is de inhoud iets bedaagder geworden, wat op zich geen kwaad kan. Waar het blad voorheen nogal eens gebukt leek te gaan onder experimentele ‘scoringsdrang’, kenmerken de afgelopen jaargangen zich door een uitermate prettige eruditie. Echt een blad dat je – ook al dankzij de boekvorm – met vreugde in de kast met literatuur zet.

De laatste drie edities die we in handen kregen waren alle themanummers: over respectievelijk het ‘fenomeen nee’, filippica’s en lofredes, en flessenpost. Omdat het nieuwe nummer geheel gewijd is aan ‘kleur’, mogen we rustig aannemen dat Raster het blijft zoeken in gethematiseerde inhoud.

Fles

Het nummer dat de titel Flessenpost (et tu, Raster!) meekreeg, biedt J.F. Vogelaar ampel ruimte voor een bijdrage over teksten die uit de Duitse vernietigingskampen aan ons zijn overgeleverd – dit als voorbereiding op zijn binnenkort te verschijnen boek over het onderwerp. Niet echt een vrolijk onderwerp en ook niet nieuw, maar dat mag geen bezwaar zijn. De geschiedenis van de strijd tegen de pogingen tot sporenvernietiging is boeiend genoeg, en heeft ook aspecten die het puur historische en morele overstijgen, met voorop de vraag of we deze teksten mogen benaderen als literatuur. Met andere woorden: of we dezelfde literaire maatstaven mogen hanteren als bij de beoordeling van proza dat niet in afgrijselijke omstandigheden en met de dood voor ogen is geschreven.

Dat is al sinds de eerste teksten van overlevenden verschenen een erg lastige kwestie, die raakvlakken heeft met de Historikerstreit van enkele jaren geleden. Vogelaar laat onder meer zien hoe verschillende schrijvende ex-gevangenen geworsteld hebben met de materie, en vooral ook met de inhoud van de geschriften die in zijn betoog centraal staan. Die werden geschreven door leden van de zogenaamde Sonderkommando’s – groepen gevangenen die in de vernietigingskampen niet meteen werden vermoord, maar die mee moesten helpen bij het opruimen en vernietigen van de stoffelijke overschotten. Literatuur die bedoeld was als getuigenis, zeker, maar ook als literatuur op zich. Daarop aansluitend is een aantal hoofdstukken geplaatst van en over de Russische schrijver Sjalamov, die schreef over zijn ervaringen in de goelag, maar dan op een andere manier dan de veel beroemdere Solzjenitsjin. Ook hier, onder andere in een beschouwing van De Roder, dringt zich weer de vraag op naar het wezen van ware literatuur, en hoe die te constateren zou kunnen zijn. Stof tot nadenken, kortom.

Het nummer is met zijn strenge focus overigens niet strikt exemplarisch voor wat Raster is en wil zijn. Ook zeer de moeite waard zijn edities waarin een hele reeks schrijvers uit verschillende hoeken en gaten een opdracht meekrijgt, bijvoorbeeld tot het schrijven van een lofrede dan wel een filippica. Dat soort exercities levert in Raster steevast een even boeiende als kwalitatief hoogstaande verzameling op, met telkens weer nieuwe inkijkjes in de gehele breedte van de cultuur.

Raster: Tijdschrift in boekvorm
– Losse nummers: € 15,00
– Abonnement: € 45,00
– Uitgever: De Bezige Bij
Raster verschijnt 4 maal per jaar, en is verkrijgbaar in de betere boekhandel of te bestellen via een e-mail naar debezigebij@wpguitgevers.nl.

Zie ook in deze reeks: 1. Het Trage Vuur, 2. Passionate Magazine, 3. Tzum, 4. De Revisor, 5. Armada, 6. Bunker Hill, 8. De Gids, 9. Hollands maandblad, 10. Hard gras, 11. Parmentier, 12. Deus ex Machina, 13. Het liegend konijn, 14. Lava en 15. Yang.