Verloren illusies

Sándor Márai

Het verhaal van Kentering van een huwelijk wordt verteld door drie personages: Ilonka, Péter en Judit. De roman bestaat uit een series gesprekken tussen de drie hoofdpersonages en een niet nader genoemd persoon. Elk van de drie vertelt een gedeelte van het verhaal. Péter, een man van gegoede afkomst, wordt als jongeman verliefd op het dienstmeisje Judit. De liefde blijkt onmogelijk, vooral omdat Judit niet wil. Daarom trouwt Péter met Ilonka, een vrouw uit de lagere burgerij. De passie in dit huwelijk dooft echter snel.

Schijn

Ondertussen kan Péter Judit niet vergeten, en hij wordt ziek van verlangen naar haar. Judit vertrekt naar Engeland, maar komt weer terug. Dan is Péter inmiddels gescheiden van Ilonka en trouwt hij met Judit. Het huwelijk berust echter niet op gelijkheid. Judit mag zich dan wel gedragen als een bourgeois-dame, het is allemaal te perfect om echt te zijn. Judit vertelt zelf dat ze de bourgeoisie te veel veracht om daadwerkelijk tot hen te behoren. Het huwelijk strandt, maar niet voordat Judit veel geld van Péter ontvreemd heeft. Dat geld is echter niet genoeg om de bourgeoisie te doorgronden of te gronde te richten:

Het andere wat zij bezaten – de geheimzinnige eigenschappen die zo veel typerender voor hen waren dan het feit dat ze veel geld bezaten, en die hen zo griezelig anders maakten dan gewone mensen -, kon ik hun niet ontnemen.

Verloren

In Kentering van een huwelijk gaat het niet alleen over huwelijken die gedoemd zijn te mislukken. Het is ook een roman over nieuwe inzichten en verandering van standpunten, ontwikkelingen die meestal gepaard gaan met teleurstelling en soms met berusting. Péter komt bijvoorbeeld tot het inzicht dat de mens eenzaam is en dat niemand de pijn van die fundamentele eenzaamheid kan verzachten. Ilonka weet na haar huwelijk met Péter dat de ideale liefde niet bestaat. Een andere verandering is de teloorgang van de idealen van de bourgeoisie, die het leven in Hongarije voor de Tweede Wereldoorlog bepaalden. Na de oorlog is de bourgeoisie verdwenen, zo schrijft Márai ook in Land, land!…, zijn autobiografie. De belangrijke taak die Péter voor de bourgeoisie zag weggelegd, namelijk ‘voor een rechtvaardiger wereld zorgen’ zal niet meer uitgevoerd worden door de burgerij.

Vertrouwen in woorden

De onzekerheid over het lot van de bourgeoisie is nog het duidelijkst merkbaar in de onrust van het personage Lázár. Deze Lázár is schrijver en een goede vriend van Péter. In het derde en laatste gedeelte van deze roman, verteld door Judit aan haar minnaar, woont Judit tijdens het beleg van Boedapest bij Lázár. Ze merkt dat hij helemaal niet meer werkt, en dat hij enkel boeken leest. Hij is erg pessimistisch en somber en ziet de cultuur ten onder gaan. Judit vertelt aan haar minnaar:

Ik durfde niets te zeggen, maar op dat moment begreep ik dat ik getuige was van de ondergang van iets. Die man had zijn leven willen geven opdat in de wereld de rede zou heersen, en nu moest hij constateren dat de rede machteloos is.[…] Maar uiteindelijk was hij noodgedwongen tot het inzicht gekomen dat de menselijke rede absoluut niets waard is, omdat driften van het bloed sterker zijn. […] daarom had hij zijn vertrouwen in woorden verloren.

Er is een belangrijke parallel te trekken tussen het personage Lázár en de schrijver Márai. Evenals Lázár wist Márai niet langer overal woorden voor te vinden. Aan Kentering van een huwelijk werkte hij bijvoorbeeld van 1948 tot 1978, een lange tijd. Ook in Land, land!.. is zijn ontmoediging merkbaar. Nadat de communistische regering in Hongarije het leven voor schrijvers niet makkelijk had gemaakt, ging Márai in ballingschap. Tot zijn zelfmoord in 1989 woonde hij onder andere in Zwitserland, de Verenigde Staten en Italië. Voor zijn vertrek uit Hongarije was hij een gevierd schrijver, geboren en opgegroeid in de burgerlijke klasse. Hierdoor was hij zich na de Tweede Wereldoorlog bewust van het verlies van aanzien dat schrijvers hadden in het pre-communistische Hongarije. Tevens begreep hij dat ook de invloed van de burgerij tanende was en voorzag hij de ondergang van deze klasse. Geconfronteerd met dit feit kon Márai volgens eigen zeggen enkel nog de desintegratie van deze klasse beschrijven.

Overtuigend

Kentering van een huwelijk is een roman die veel thema’s behandelt. Behalve over de teloorgang van de bourgeoisie, gaat het ook over cultuur versus instinct, over de liefde, over eenzaamheid. Door deze verschillende onderwerpen kan Márai soms erg uitgebreid en beschrijvend zijn. Sommige gedeeltes zijn wat langdradig, omdat de climax uitgesteld wordt. Daardoor missen vooral de eerste twee delen van de roman de levendigheid die het derde deel, waarin Judit haar verhaal vertelt, juist wel heeft. Terwijl Ilonka en Péter vooral over hun ervaringen van de twee huwelijken vertellen, beperkt Judits verhaal zich niet tot deze liefdesgeschiedenis. Márai neemt in dit gedeelte ook tijd om andere ontwikkelingen te beschrijven, zoals de belegering van Boedapest en welke invloed dit op de bewoners en hun culturele leven had. Juist door dit gedeelte, dat misschien het meest dicht bij Márais eigen ervaringen staat, is Kentering van een huwelijk een overtuigende en bijzonder mooie roman geworden.