‘Slender Billy’ was soldaat in hart en nieren

Toen erfprins Willem II op 7 oktober 1840 de troon besteeg, wist hij precies wat hem te doen stond. Hij moest de gunst van het volk voor het huis van Oranje razendsnel terugwinnen. Al direct stuurde hij aan op een populair koningschap. Anders dan zijn vader ontving hij geen mensen aan het hof, maar trok het eerste jaar het land in om alle provincies te bezoeken. 

Volgens Van Zanten was Willem II niet zozeer geïnteresseerd in efficiënt bestuur. Veel meer zocht hij legitimiteit en steun voor zijn regering  in de symbolische, decoratieve en populistische onderdelen van de monarchie. De volgende scène illustreert Willems voelsprieten voor wat er onder het volk leefde:toen er in de nacht van 12 november 1840 brand uitbrak in een Haags koffiehuis, gaf de kersverse vorst leiding aan de bluswerkzaamheden. Het beeld van een half aangeklede, door bluswater doorweekte koning was vanuit publicitair oogpunt goud.

Onverschrokken oorlogsheld

Tussen 1809-1811 studeerde Willem in Oxford, waar hij zijn liefde voor de schilderkunst en gotische architectuur opdeed. Van Zanten laat op basis van zijn omvangrijke bronnenmateriaal fraai zien, hoezeer Willem speelbal werd van de grillen van zijn vader. Zo moest hij in die tijd in dienst van het Britse leger. Willems vader had bedacht dat dat zijn kansen bij de Britse erfprinses Charlotte zouden vergroten. De achttienjarige Willem kwam in dienst van lord Wellington. Het soldatenbestaan bleek voor Willem een roeping. De magere Willem, die door zijn kameraden liefkozend  ‘slender Billy’ werd genoemd, dwong respect af door zijn onverschrokken en moedige optreden.

Willems werkelijke roem lag op het slagveld van Quatre-Bas. Op 16 juni 1815 wisten Willems manschappen stand te houden tegen een overmacht van Fransen. Volgens Napoleon kwam alle eer van deze veldtocht de prins van Oranje toe. Plotseling was de nieuwbakken held én troonopvolger Willem een aantrekkelijke huwelijkskandidaat. Hoewel Britse historici nadien hebben geprobeerd om Willems rol te bagatelliseren, is dat volgens Van Zanten onterecht. Uiteindelijk trouwde hij in 1816 met de schatrijke Russische prinses Anna Paulowna.

Herenliefde

Willem voldeed aan zijn dynastieke verplichtingen, maar de relatie met zijn bemoeizuchtige vader, sinds 1813 koning, bleef als water en vuur. Willem had een afkeer van zijn autoritaire vader en ambieerde een egalitair koningschap. Hij vestigde zich in Brussel ver weg van het sobere Haagse hofleven. Na 1815 vormde het smeden van complotten en geheime bondgenootschappen een belangrijk substituut voor de opwinding van oorlog. Willem bleek vatbaar voor vleierijen van samenzweerders en bracht zijn familie daardoor regelmatig in opspraak.

In 1819 werd Willem chantabel door de vriendschap met zijn adjudant graaf du Chastel de la Howardie. Volgens Van Zanten begon Willems homoseksuele verleden al in Oxford, maar dit keer werd de situatie explosief: een zekere A. Vermeulen eiste 63.000 gulden zwijggeld. De afpersers werden op James Bond-achtige wijze ingerekend en door Willems vader het land uitgezet. Van Zanten beschrijft deze gebeurtenissen smeuïg en spannend. Na Willems troonsbestijging speelden zijn seksuele voorkeuren weer op, waarvoor hij jaarlijks duizenden guldens uitgaf aan zwijggeld.

Van Willem is bekend dat hij in 1848 onder druk van het revolutionaire spook in één nacht veranderde van conservatief in liberaal. Op heldere wijze zorgt Van Zanten ook hier voor nuance: als erfprins en zeker aan het begin van zijn regering had Willem juist liberale sympathieën. Op het gebied van onderwijs en godsdienst leek hij met de staatsvoogdij van zijn vader te breken, maar gaandeweg de jaren 1840 werd Willem steeds conservatiever. Hij was tegen de onafhankelijkheid van België, tegen het huwelijk van zijn vader met een katholieke hofdame en bleef halsstarrig aan zijn koninklijke prerogatieven vasthouden.