Veelzijdig en fel in prent

Anoniem, Portret van Romeyn de Hooghe, 18de eeuw. Dit postume portret is vervaardigd naar een niet meer bekend zelfportret. Rijksmuseum

In de Hooghes tijd waren er nauwelijks verfijnde etsers meer als Rembrandt. Er werden weinig kunstprenten meer gemaakt, het leeuwendeel bestond uit enorme producties gebruiksprenten. Het werk van Romeyn de Hooghe is daar het belangrijkste voorbeeld van. Zijn werk moest je niet op de hand bekijken, maar aan de wand. Zijn snel vervaardigde monumentale prenten zijn niet gedetailleerd, maar wel overstelpt met details. Grote mensenmassa’s in veldslagen en intochten bevolken zijn prenten. Door te werken met een vaak hoge horizon heeft hij alle ruimte voor een bijna filmisch panorama. De door de kunstenaar veelvuldig gebruikte symboliek is nu niet geheel meer te begrijpen. Bijzonder zijn de vele door hem verbeeldde onderwerpen: van mode en politiek tot Bijbel en vechtsport. Naast prenten ontwierp hij penningen, kerkramen en zelfs tuinen voor Paleis ’t Loo.

Kunstenaar-ondernemer
In de verschenen catalogus, met essays over zijn leven en werk, wordt hij kunstenaar-ondernemer genoemd. De Hooghe was namelijk ontzettend marktbewust. Hij maakte naar een recente gebeurtenis een plaat, liet de afdruk aan de betrokkenen zien en zij namen er dan veel af. Hij werkte ook in opdracht, maar vaak dus pas achteraf. Het werd goed betaald. Soms werd eenzelfde plaat voor iets anders gebruikt, figuren en topografische elementen werden toegevoegd of juist verwijderd. De nieuwsprenten waren vaak sensationeel weergegeven, met daaronder gedrukte begeleidende teksten. Zo deed hij verslag van de moord op de gebroeders De Witt en de kroning van stadhouder Willem III als koning van Engeland.

Lastercampagne met verstrekkende gevolgen
De Hooghe zelf was een belangrijk orangist en had veel kritiek op de Amsterdamse regenten, die tegen de stadhouder waren en naar zijn mening naar de pijpen van de Franse tegenstander dansten. Zijn kritiek was zo fel, dat Amsterdam terugsloeg met een lastercampagne die tijdens zijn leven niet meer is opgehouden en na zijn dood beeldbepalend zou blijken. Zijn illegale pornografische illustraties maakten het nog heftiger. Hij werd van kleptomanie, incest en het prostitueren van zijn vrouw beschuldigd en moest een paar keer voorkomen.

Vanaf het begin had De Hooghe ambitie te verkeren in de hoogste kringen. Hij zou daarin slagen en werd een succesvol en vermogend kunstenaar. Zijn brede netwerk zou hem niet alleen opdrachten opleveren, maar heeft hem vermoedelijk ook meerdere malen het vege lijf gered.

Stereotiep beeld van buiten-Europese culturen

Illustratie van Romeyn de Hooghe voor het boek: Niclaus Petter, Klare onderrichtinge der voortreffelijcke worstel-konst. Amsterdam, J. Janssonius van Waesberge, 1674. Bijzondere Collecties Universiteit van Amsterdam

Door het internationale verkeer raakte zijn werk verspreid. Zijn prenten hebben waarschijnlijk sterk bijgedragen in de stereotype beeldvorming over culturen uit Azië, Afrika en de Amerika’s. Terwijl zijn wetenschappelijke publicaties getuigen van recente kennis, doen deze werken dat absoluut niet. Er was goede informatie beschikbaar, maar De Hooghe gebruikte deze niet. Zo stelde hij brutaal een beeld samen van indianen in Zuid-Amerika, gecombineerd met die uit Noord-Amerika. Een samengesteld beeld van buiten-Europese elementen was rond 1600 gebruikelijk, maar rond 1700 nogal achterhaald. De kunstenaar was hierin populistisch. Het gewone publiek was nieuwsgierig naar de exotische en barbaarse culturen en bekend met de oude beeldvorming. De Hooghe sloot (bewust) met zijn stereotype beeldvorming beter aan bij het volkse publiek. Dat hij echter ook een vrijdenkend man was, komt weer naar voren in zijn joodse prenten. De Hollandse vrijheid van denken en godsdienst was destijds uniek, de tolerantie jegens de joden was daar een belangrijk voorbeeld van.

De tentoonstelling laat zien wat De Hooghes bijzondere rol is geweest in de prentgeschiedenis. Deze is opgebouwd rond de thema’s ‘Voor de Markt’ en ‘In Opdracht’. Op heldere wijze schetst men een beeld van de periode en de werken. Er is een speciale website met achtergrondinformatie: www.rijksmuseum.nl/romeyn-de-hooghe. Je kunt daar niet alleen virtueel een oud geïllustreerd boek doorbladeren, ook is er een korte film te bekijken.

De Hooghes werk is veel gekopieerd, veel leerlingen (ruim honderd) en navolgers zijn in zijn stijl blijven werken. Dat Romeyn de Hooghe beeldbepalend is geweest in de late 17^e eeuw is een feit, dat hij met deze expositie terecht aandacht verdient is een evenzo groot feit.

In het voorwoord van de catalogus benadrukken de samenstellers dat het geheel moet worden gezien als een enthousiaste aanzet voor meer onderzoek. In hun opzet lijken ze geslaagd.