Zoeken naar de vorm

Het grootste gevaar voor een jonge kunstenaar, zo sprak een oude kunstenaar ooit, is vroeg succes. De tegeltjeswijsheid is Richard Kelly op het lijf geschreven. Toen hij op vijfentwintigjarige leeftijd na lang leuren zijn eerste grote speelfilm realiseerde, werd het gelijk een culthit. Het door hem geschreven en geregisseerde project, een hallucinerende film over een scholier (Jake Gylenhaal) die in visioenen doorkrijgt dat het eind der tijden nabij is, werd bij toeval opgepikt door de productiemaatschappij van Drew Barrymore. En in 2001 was Donnie Darko ineens de juryfavoriet op het Amerikaanse indiefilmfestival Sundance.

Apocalyptisch rommeltje

Veelbelovend gold als understatement voor Kelly. Het viel dan ook tegen toen zijn groots aangekondigde en in de Cannes-competitie opgenomen follow-up Southland Tales een apocalyptisch rommeltje bleek. De film was eenzelfde hutspot van genres als Donnie Darko: sciencefiction, horror, detective en reli-mysterie. Alleen wist Kelly dit keer niet de juiste, magische cocktail te mixen. Hij sloeg de plank mis en dat geldt, zij het in mindere mate, ook voor zijn derde grote film: The Box.

Wat niet betekent dat de film ongezien de prullenbak in mag. Alleen al vanwege de impact van het intrigerende uitgangspunt. In een typisch Amerikaanse suburb krijgt een jong stel een doos thuisbezorgd. De inhoud is een simpel apparaat met een rode knop. Een druk op de knop levert eenmalig een miljoen dollar in contanten op. Maar, zo verzekert de bezorger, tegelijkertijd sterft er iemand ter wereld, iemand die ze niet kennen.

IJzingwekkende slechterik

Cameron Diaz en James Marsden lopen een beetje uit de pas als overacterende huisvrouw en hunk-van-de-week-als-wetenschapper. De enige acteur die echt op zijn plaats is, is Frank Langella (Frost, Nixon), die een ijzingwekkende slechterik met een half weggeslagen gezicht vertolkt. Diezelfde Langella is alleen ook degene die ten onrechte een te grote rol krijgt in het verhaal. Dat ligt aan het scenario, dat kraakt onder een enorm gewicht. Kelly baseerde zijn film op het korte verhaal Button, button van Richard Matheson, maar stortte daar een bizarre hoeveelheid van zijn eigen fascinaties in. De plotwendingen volgen elkaar in rap tempo op, telkens weer veroorzaakt door een nieuw wormhole of buitenaardse interventie. Je hebt de vraag nog niet gesteld naar aanleiding van het vorige mysterie, of de volgende verbazing dient zich al weer aan.

Het gekke is dat Kelly toch een fascinerende film heeft afgeleverd. Op zijn best is het een bedwelmende mix van Hitchcock en Stephen King, inclusief onvervalste suspense, hysterische Psycho-violen en het dreigende jarenzeventigdesign. Maar het lijkt of Kelly een acht uur durende miniserie heeft teruggesnoeid tot een speelfilm. The Box is het product van een filmmaker die overloopt van de geniale ideeën, maar de uiteindelijke vorm nog lang niet gevonden heeft. Al die eigenaardigheden doen reikhalzend uitkijken naar zijn volgende film. Het is alleen hopen dat hij langzaam volwassen wordt en beseft dat hij sommige van zijn fantasieën in de montagekamer moet achterlaten.