Degelijke verveling

Een groot probleem met verfilmingen van bekende boeken is dat ze vaak te hoog grijpen. Het lijkt soms alsof literaire meesterwerken een mate van saai respect genereren bij regisseurs die weten dat hun film in de schaduw zal vallen van de canonieke status van een boek. Regisseurs vallen dan terug op een selectie van de juiste plaatjes die bij het verhaal passen, terwijl de dramatische en psychologische diepgang het vaak moeten ontgelden.

Scène uit Anna Karenina

Roses verfilming van Leo Tolstojs Anna Karenina valt op door de mooie cinematografie en een juist gevoel voor de ambiance van de periode. Rose had al een goed gevoel voor sfeer gecultiveerd met zijn voorgaande films. Zo waren de moderne gotiek van Candyman (1992) en de historische reconstructie van Beethovens leven in Immortal Beloved (1994) in ieder geval stijlvol.

Fatale adaptatiedrang

Maar Anna Karenina valt genadeloos op zijn gat als de acteurs hun literaire rollen de diepgang proberen te geven die ze verdienen. Met een boek als Anna Karenina is het een enorme uitdaging om alle verschillende personages de tijd en de ruimte te geven binnen een film van anderhalf uur. Daarom lijkt Rose voor een andere optie gekozen te hebben: het benadrukken van het verboden liefdesavontuur tussen Anna Karenina (een beeldschone maar verdwaalde Sophie Marceau) en graaf Vronsky (de altijd stugge Sean Bean). En dat gebeurt met zwijmelende romantische scènes en negentiende-eeuwse sets aangedikt met een vleugje Tchaikovsky, om nog maar eens duidelijk te maken dat het om een romance gaat.

Het is jammer dat de rol van Levin (Alfred Molina) die in het boek eigenlijk het personage is die alles ter discussie stelt slechts losjes in de afhandeling van de film is verweven. Toch is het opmerkelijk dat Rose ook kan laten zien hoe een adaptatie mogelijk is vanuit een speelser perspectief. Zijn film Ivansxtc (2000) is op het eerste gezicht een cynische en melancholische film over de excessen van Hollywood, maar de film was eigenlijk een slimme bewerking van Tolstojs De dood van Ivan Ilyich. De stijl en de eigentijdse situering van het boek zorgden voor een pakkende combinatie van een thematiek die door de regisseur vanuit zijn eigen visie vertaald werd in iets nieuws. Die spanning ontbreekt helaas in Anna Karenina.

Kuise middelmatigheid

De problemen met Zeffirellis adaptatie van Charlotte Brontës Jane Eyre komen meer voort uit het feit dat de film te veel zijn best lijkt te doen om degelijk te zijn, maar dat doet vanuit een haast kleinburgerlijke visie die niet wil choqueren. Dat is misschien ook niet verrassend met een regisseur als Zeffirelli. Hij begon als assistent bij Luchino Visconti en daarmee is gelijk ook duidelijk hoe lang Zeffirelli al in het vak zit. Maar ondanks die jaren van ervaring vallen Zeffirellis films (een hele reeks trouwe maar saaie Shakespeare-verfilmingen en films naar opera’s) op door een signatuurloze middelmatigheid. Ze lijken allen tandloze bewerkingen van kunst bedoeld voor een publiek zonder veel zorgen of verbeeldingskracht.

Scène uit Jane Eyre

In Jane Eyre is het spel nog enigszins degelijk. Charlotte Gainsbourg is met haar bleke weesmeisjesgezicht perfect gecast als de negentiende-eeuwse Jane. Maar het blijft moeilijk om haar los te zien van haar rollen in The Cement Garden en Lemming. William Hurt is verder acceptabel als Rochester, de gekwelde man waar Jane op valt. Maar de film pakt je verder niet. De muziek en het camerawerk zijn functioneel en voegen niets toe. Het enige wat misschien nog interessant is voor cinefielen is de curieuze verschijning van Maria Schneider (bekend van haar gewaagde rol in Bertoluccis Last tango in Paris en Antonionis The Passenger) die opduikt als de gestoorde vrouw van Rochester.

De verbeelding gekortwiekt

Uiteindelijk is het te betreuren dat de films niet ingaan op de interessante thema’s die de boeken oproepen. Zo is het gegeven van de lady in the attic uit Jane Eyre een waar begrip geworden binnen de feministische literatuurkritiek. De fatale escapade van Anna Karenina die zich afspeelt in een veranderend Rusland barst ook van de interessante thema’s over de rol van het moderne individu binnen een conservatieve maatschappij.

Maar de films spelen het op safe. Ze zijn voornamelijk geïnteresseerd in het in beeld brengen van de verhalen voor een gemiddeld publiek. In dat opzicht zijn beide films conservatief, maar ook erg leeg in de mate waarop ze de verbeelding van de boeken kortwieken. De internationale casts en de fraaie decors zijn stuk voor stuk dure aangelegenheden die zouden moeten boeien, maar het uiteindelijke effect is een middelmatigheid die niets toevoegt.