Een prachtig boek over een vreselijk land
Noord-Korea staat vooral bekend als ‘die kleine schurkenstaat van die gekke dictator’ waar niemand iets over weet. Barbara Demick brengt daarin verandering. In Hand in hand in het donker. Leven en liefde in Noord-Korea laat ze de lezer kennis maken met de ‘gewone’ Noord-Koreaan en schetst ze een ontluisterend beeld van het dagelijks leven in de laatst overgebleven communistische heilstaat.
Demick interviewde enkele tientallen Noord-Koreaanse vluchtelingen, van wie een aantal de hoofdpersonen zijn geworden van haar boek. De lezer volgt bijvoorbeeld de levens van Mi-Ran en Jun-Sang, een jong liefdespaar dat door hun verschillende achtergronden in het geheim moet afspreken, en mevrouw Song, een fabriekarbeidster, moeder van vier kinderen en een van de ‘ware gelovigen’. Aan de hand van deze personen vertelt Demick hoe het leven in Noord-Korea écht is. En dat is een bijzondere prestatie, want wie iets te weten wil komen over het land komt vaak niet veel verder dan het gebruikelijke rijtje feiten op websites als Wikipedia. Wie wat dieper wil graven door middel van een bezoek aan het land zelf wordt, als dat al lukt, onder strenge begeleiding rondgeleid door de hoofdstad Pyongyang en getrakteerd op een fraai staaltje Noord-Koreaanse propaganda. Zo’n bezoek is, zo ondervond Demick zelf, totaal nutteloos voor het vormen voor een beeld van het leven in het land.
Vreselijk land
Die beeldvorming gaat veel beter met behulp van de persoonlijke verhalen waarvan Demick gebruikmaakt. Dan wordt duidelijk dat Noord-Korea een vreselijk land is, maar dat er vooral gewone mensen leven, die ieder op hun eigen manier proberen er het beste van te maken. In de Orwelliaanse samenleving die Noord-Korea nog steeds is, lijkt dat welhaast onmogelijk. Er heerst een enorm voedseltekort, er is geen elektriciteit en salarissen worden allang niet meer betaald. De enige beschikbare informatie komt van de propagandamachine van de Arbeiderspartij, die de mensen voorhoudt dat Noord-Korea het meest succesvolle land ter wereld is.
Ondertussen kan elke handeling of uitspraak die ook maar enigszins kan worden opgevat als verzet tegen de regering betekenen dat je voor onbepaalde tijd naar een werkkamp wordt gestuurd. Iedereen houdt iedereen in de gaten, niemand is te vertrouwen. Bijna één op de vijftig mensen werkt immers direct of indirect voor de regering. Mi-ran en Jun-Sang ontmoeten elkaar daarom alleen ’s avonds in het donker. Ze praten nooit over politiek, liever lopen ze een eindje, zwijgend, hand in hand.
Non-fiction novel
Hand in hand in het donker is een bijzonder boek. De hoofdpersonen komen als personages tot leven en de lezer is al snel begaan met hun lot. Dat geldt zelfs bij trouwe aanbidders van Kim Il-sung als mevrouw Song en dokter Kim. Dat heeft alles te maken met de meevoelende, menselijke manier waarop Demick hun verhaal vertelt. Het boek leest als een verhalenbundel met een flinke portie geschiedenis en is misschien het best te omschrijven als een non-fiction novel, een genre dat zijn oorsprong vindt bij In Cold Blood van Truman Capote.
De meest indringende passages zijn die waarin communisme en kapitalisme met elkaar in aanraking komen. In het door honger geteisterde land is woekerend kapitalisme even noodzakelijk als onvermijdelijk. Mensen verkopen alles om maar een beetje voedsel te kunnen bemachtigen. Tegelijkertijd weten Noord-Koreaanse vluchtelingen in Zuid-Korea niet altijd raad met het lawaaierige consumentenkapitalisme met zijn oneindige mogelijkheden. Dat de lezer uiteindelijk zelfs begrip heeft voor de Noord-Koreaan die terugverlangt naar zijn eigen land, is de kracht van het boek.
