Blik op het zuiden

ë. Maar Noorderzon zou Noorderzon niet zijn als ze uit de rest van de wereld (Nederland incluis) niet een groot aantal gezelschappen had geprogrammeerd.

Noorderzon neemt een bijzondere positie in op het festivallandschap van Nederland. Alleen het Holland Festival en De Internationale Keuze van de Rotterdamse Schouwburg kent een vergelijkbare internationale programmering. Die keuze, ingezet door de komst in 2001 van Mark Yeoman als directeur van het festival, blijkt zo zijn vruchten af te werpen. Zowel het Nederlands Fonds voor de Podiumkunsten als de Gemeente en Provincie Groningen zullen de komende jaren Noorderzon blijven steunen. En dat is een mooie opsteker.

8WEEKLY reist af naar Groningen en doet vanaf deze plek verslag.

Lees nu de recensies van:
Madre e Assassina | HIM | Spettacolo Sintetico per la Stabilita’ Sociale | The ballad of Ricky and Ronny – A pop opera | Mo-ichido / Once Again | Romeo and Juliet | Rambo Solo | Mortal engine | De Safari ’08 | Anger/Nation | X.03 Cruel Tales of Youth | Call Cutta in a box | 8WEEKLY zag eerder

De aard van het kwaad
Madre e Assassina – Teatrino Clandestino
Juliet Tent, Groningen • 28 augustus 2008

Een vader en moeder. Twee kinderen. Mooi huis. Goede baan. Keurige lui. Gezond. Geen problemen. Moord. Gekrijs. Bloed. Verbijstering. Duiding. Ziel. Wanhoop. Zwijgen. Aldus verloopt Madre e Assassina, een anachronistisch verhaal over een vrouw die haar carrière heeft opgegeven voor haar kinderen maar het op een dag niet meer aankan, het mes grijpt en haar kinderen vermoordt.

Het Italiaanse gezelschap Teatrino Clandestino heeft een obsessie voor gewone mensen die opeens de meest gruwelijke daden begaan. Zo maakten ze eerder het tweedelige theaterstuk (Progetto Milgram) waarbij ze zich lieten inspireren door de experimenten van de Amerikaanse psycholoog Stanley Milgram. Uit deze experimenten bleek dat veel normale mensen de meest gruwelijke straffen toepassen als een autoriteit dit van hen vraagt. Ook in Madre e Assassina is er sprake van een gewone vrouw die een gruwelijke daad begaat, maar in tegenstelling tot de mensen uit Milgrams experimenten is er geen sprake van een autoriteit die de vrouw hiertoe aanspoort. De moordende moeder verschilt wezenlijk van de gehoorzame ambtenaar die de joden op transport zet naar de gaskamers. Het concept van de banaliteit van het kwaad (Hannah Arendt) is op Madre e Assassina niet van toepassing. Maar wat dan wel?

Teatrino Clandestino onderzoekt deze kwestie in drie losse delen die zowel qua stijl als qua inhoud volstrekt van elkaar verschillen. In het eerste deel wordt in gestileerde, filmische beelden de mythe van het geluk verteld: een gezin dat doet wat alle gelukkige gezinnen doen. Het tweede deel omvat slechts één handeling, de moord. Met veel uitvergrote, helrode stripbeelden worden de zintuigen van de toeschouwer bewerkt tot hij murw is en er niets anders meer in zijn hersenholte resoneert dan het rood van bloed en het snerpende gepiep in zijn oren (een kennelijke poging het gegil van de twee kinderen op uitvergrote wijze te verklanken). In het derde deel wordt de moeder, de moordenares, geïnterviewd door de presentatrice van een hippe talkshow.

De losse delen willen helaas geen eenheid worden en we krijgen geen antwoord op de vraag over de aard van het kwaad, over wat de moordenares bezielt. In Milgrams experimenten was er sprake van een conflict tussen geweten en gehoorzaamheid, tussen opstandige moraliteit en onderworpen volgzaamheid. Het conflict bij Milgram is ambigu en benadrukt de menselijkheid van de proefpersonen. In Madre e Assassina wordt er geen conflict gerepresenteerd maar een transgressie. Er is geen ruimte voor ambiguïteit. De moeder en de moordenares worden niet voorgesteld als twee rollen van dezelfde persoon, maar als twee volstrekt verschillende wezens waar geen enkele verwantschap meer tussen lijkt te bestaan. Teatrino Clandestino confronteert de toeschouwer op brute wijze met een paradox en stelt vervolgens op de sensationele toon van de talkshow de vraag naar de oorsprong van deze paradox: Hoe kan het dat deze ogenschijnlijk gelukkige vrouw zomaar, zonder aanleiding haar kinderen vermoordt? Het enige antwoord dat het gezelschap hierop geeft is metafysisch gestamel dat de borrelpraat niet overstijgt.

De oorsprong voor het falen van Madre e Assassina moet gezocht worden in een gebrek aan inzicht in de menselijkheid van de moeder en in een fundamentele minachting van de toeschouwer. In plaats van het publiek tot denken aan te zetten, beperkt het gezelschap zich tot moraliseren en choqueren, alsof men de waarde van het stuk afmeet aan het aantal mensen dat tijdens de voorstelling de zaal uitloopt. (Martijn Boven)
Terug naar boven

Is Dorothy wel zo onschuldig?
HIM – Fanny & Alexander
Grand Theatre, Groningen – 28 augustus 2008

De Wizard of OZ. Wie kent de film niet? Op het podium zie je een scherm met daarop de gerestaureerde kleurenkopie van deze film en dan wel het origineel uit 1939 met Judy Garland. Toch ook wel weer eens leuk om deze film te zien. Maar zo leuk is allemaal toch niet. Voor het scherm zie je Marco Cavalcoli van het in Ravenna gevestigde gezelschap Fanny & Alexander, die heel sterke gelijkenissen toont met Hitler. Maar deze Hitler staat niet, maar zit op zijn knieën. Wat vervolgens herinneringen oproept aan het confronterende beeld HIM (zeker niet toevallig dezelfde titel als deze voorstelling) dat de Italiaanse kunstenaar Maurizio Cattelan van hem maakte en dat ook enige tijd in het Museum Boymans Van Beuningen te zien is geweest. Dit wassenbeeld van Hitler zit hier op zijn knietjes in een soort van bidhouding, een houding waar schuldbesef door heen lijkt te klinken.

In deze voorstelling manipuleert Hitler als een soort van obsessieve regisseur de gehele film. Zo spreekt hij alle rollen in en heeft dus voor ieder personage uit de film een andere stem. Daarbij moet je de geluidseffecten ook zeker niet vergeten. Dit levert een bij vlagen hilarische situatie op. Maar tegelijkertijd is het wel HIM die je aan het lachen maakt. Mag je wel lachen met een man die zo veel op zijn geweten heeft. En waarom moet hij eigenlijk zo’n onschuldige film als de Wizard of Oz aansteken met zijn kwaad? Of is de film helemaal niet zo onschuldig? Aan het einde van de film komt Dorothy aan bij de Wizard en ontdekt dat hij helemaal niet zo’n Wizard is. Hij een kunstenaar die handelt in illusies. Maar wacht eens even. Was Hitler ook geen gemankeerde kunstenaar die maar niet aan de bak kon komen? En is Hitler ook geen handelaar in illusies gebleken? En nu deze regisseur hier zo op zijn knietjes zit, heeft hij dan ook niet iets weg van de onschuldige Dorothy?

In de HIM van Fanny & Alexander blijken schuld en onschuld, goed en kwaad, realiteit en illusie, film en theater, imitatie en werkelijkheid in elkaar overlopende concepten te zijn, die in het stuk een interactie aangaan die tegelijkertijd even sussend als verontrustend is. Dat levert uiteindelijk een voorstelling op, waar je met een paradoxaal gevoel op terugkijkt. Het is sussend qua gevoel. Misschien heeft Hitler juist wel een beetje van de onschuld van Dorothy gekregen? Maar je verstand zegt dat het niet klopt. (Koen van Hees)
Terug naar boven

SOMA à la Berlusconi
Spettacolo Sintetico per la Stabilita‘ Sociale – Santasangre
De Beurs, Groningen • 27 augustus 2008

De premoderne mens leefde in tijd van emotionele en sociale verwarring. We schrijven het jaar 632 na Ford. De mens weet inmiddels wel beter. Geen emotionele en sociale instabiliteit meer, maar juist het tegenovergestelde. Dankzij de individuele stabiliteit is er sociale stabiliteit. En dat allemaal dankzij het synthetische wondermiddel van de toekomst: SOMA. Drie gram van dit preparaat en het garandeert je zelfs eeuwige rust.

Dit toekomstbeeld wordt geschetst door het in Rome gebaseerde gezelschap Santasangre. Door gebruik te maken van sterk visuele elementen, onder andere door het vernuftig gebruik van hologrammen en filmbeelden, weten zij die wereld aanvankelijk krachtig op te roepen. In het begin zie je een soort van verpleegster, die ook wel iets van een balletdanseres heeft, een fascinerend spel aangaan met het licht, het geluid en de hologrammen. Je wordt, als het ware, het toekomstbeeld ingezogen. Helaas weet Santasangre die verbazing niet vast te houden. Het verwordt gedurende de voorstelling tot een steriele exercitie en daarmee verliest het ook zijn zeggingskracht.

Zeker, de voorstelling vereist een vorm van steriliteit. Immers, de mensen in de toekomst worden door SOMA synthetisch gelukkig en voldaan gehouden. Alle oneffenheden zijn gewist en de mensen zijn schoon. Zelfs de komst van een vreemdeling kan die wereld niet omverwerpen. Deze premoderne mens weigert de SOMA, gaat niet in op eventuele seksuele bevrediging en weigert gewoonweg deel te nemen aan die nieuwe samenleving. En dat lijkt zelfs geen rimpeling in het systeem te veroorzaken. Je kunt hier kritiek op de huidige Italiaanse samenleving in zien, waarbij Berlusconi niet alleen de dienst uitmaakt op politiek vlak, maar ook regeert in de huiskamers waar zijn televisiezenders hun dagelijkse portie SOMA à la Berlusconi uitstorten. En je verzetten, lijkt niet te helpen. En wellicht kun je het nog breder bezien: onze huidige westerse maatschappij is gericht op instant happiness en verlangt naar een schone wereld zonder puinhopen, oorlogen of anderszins gelukverstorende factoren. We snakken allemaal naar dat SOMA, zo wil Santasangre zeggen.

Het jammere aan de voorstelling is dat dit pijnlijke en confronterende besef bedolven wordt onder een heel spectrum aan geluids- en filmeffecten. Zoals gezegd is het in het begin intrigerend en meeslepend, maar na verloop van tijd is het spannende daar ook wel van af. Het spel wordt dan te vlak en wint daardoor eerder aan oppervlakkigheid dan aan diepgang. (Koen van Hees)
Terug naar boven

Kille pop opera
The ballad of Ricky and Ronny – A pop opera ­– MaisonDahlBonnema & Needcompany
Juliet Tent, Groningen • 26 augustus

Het in Brussel gebaseerde Needcompany van Jan Lauwers laat onder haar paraplu verschillende theatermakers voorstellingen ontwikkelen. Zo ook Anna Sophia Bonnema en Hans Petter Dahl die met hun MaisonDahlBonnema alles zelf in de hand houden. Vanuit dit concept ontwikkelen zij nieuwe ideeën over de vorm van kleding, muziek, tekst en video. Zo is het libretto voor deze pop-opera van de hand van Bonnema en componeerde Dahl de muziek.

En het dient maar meteen gezegd: daar is niet iedereen op voorbereid. Gaandeweg kiezen steeds meer toeschouwers ervoor de voorstelling niet uit te zien. Was het dan werkelijk zo erg? Helemaal niet. Integendeel zelfs. Maar op een klein beetje begrip kunnen die mensen wel rekenen. Het is namelijk een stuk waar je aanvankelijk maar moeilijk grip op krijgt. Anna Sophia Bonnema en Hans Petter Dahl staan op een vrijwel leeg podium met als enig hulpmiddel een rhythm box. Op een bijna quasi-verveelde wijze zingen hun alterego’s Ricky en Ronny zich door de complete pop-opera heen. Daarbij zich langzamerhand verliezend in absurde beelden en ideeën. Is het eerst nog een geest in de vorm van een, weliswaar afschuwwekkend, lelijk kind, gaandeweg de voorstelling verandert het in doodskisten met sperma en menselijke sneeuw. Hoe langer hier de werkelijkheid uit het oog verloren raakt, des te moeilijker de voorstelling te volgen is.

Het is echter geenszins de bedoeling het publiek te shockeren met onnavolgbare beelden. Ricky en Ronny verdienen wat dat betreft meer krediet. Het vormt eerder een weerspiegeling van waar Ricky en Ronny in verzeild zijn geraakt. Zij laten zien dat, ondanks alle geluk – zo te zien zijn ze niet onbemiddeld – ze seksueel open-minded zijn, ze vrienden hebben en hun relatie, als je het vergelijkt met de ellende op de wereld, er toch wel gunstig bij afsteekt. En toch wringt het. Niet eens zozeer tussen hen. Er zijn wel wat wrijvingen, maar goed, welke relatie kent die niet? Wat is er dan aan de hand? Het is de buitenwereld die ze niet meer tegen kunnen houden. Niets biedt meer invulling voor hun leven. Het we-kunnen-de-hele-wereld-aan-omdat-wij-verliefd-zijn gevoel zijn ze verloren. De vrijheid die dat gevoel opriep, is niet langer bevredigend en heeft zijn uitwerking verloren. Het heeft plaatsgemaakt voor een diep gevoel van leegheid en nutteloosheid. Zij voelen zich, ieder afzonderlijk, compleet losgekoppeld van het leven en wat daaraan invulling zou kunnen geven. Hoewel seksueel bevrijd, biedt dat genoegen ook geen plezier, laat staan, fysieke verbondenheid.

Anna Sophia Bonnema en Hans Petter Dahl hebben het aangedurfd deze leegheid tot het uiterste door te drijven en hebben hiermee een voorstelling gecreëerd die, ondanks de harde buitenkant, een ongemakkelijk, maar herkenbaar soort tederheid blootlegt. (Koen van Hees)
Terug naar boven

Wat een beetje vanille al niet met je doet
Mo-ichido / Once Again – Tomoko Mukaiyama
Wall House #2, Groningen • 25 augustus 2008

Aan de rand van de stad Groningen ligt het Hoornse Meer en aan dat meer staat het Wall House. Dit gebouw is in 2004 door Stichting Wall House #2 verworven en zij nodigen kunstenaars, architecten en schrijvers uit om drie maanden in het huis te wonen en te werken. Een bijzonder gebouw dat uitstekend past bij de bijzondere ervaring van deze muzikale installatie. En het gekke is, het was andersom ook geloofwaardig geweest.

Het is een speciaal voor deze editie van Noorderzon ontwikkelde voorstelling waarbij bijna alle vijf zintuigen geprikkeld worden. Pianiste en kunstenares Tomoko Mukaiyama heeft in de verschillende ruimtes van het huis, die voor deze gelegenheid helemaal leeggehaald zijn, een soort van compositie ontwikkeld die je onbewuste herinneringen moet prikkelen. Je ziet beelden van een meisje die met een schaar haar haren knipt, in de keuken zie je een nest en een beeldje van Maria als de Sterre der Zee, je loopt in een kamer vol met houtsnippers die verdacht veel op chocoladeschaafsel lijken, je ruikt de meest heerlijke geuren – van vanille tot een wat frisse citrus -, er hangen gedroogde bladeren die een sterk aardse geur verspreiden en ondertussen hoor je Tomoko Mukaiyama op de piano spelen. Aan het eind van de tocht door het huis kom je dan ook bij haar terecht en dan begint ze werkelijk hard en als een soort van melancholieke mantra de kamer te vullen met pianoklanken.

Je staat daar met alle andere toeschouwers – ieder met zijn eigen associaties die zijn opgeroepen door het geheel van geur, klank, ruimte, film en kunst – te mijmeren over al datgene wat de voorstelling bij je oproept. Zouden de anderen in de keuken de associatie van nest met Maria als moeder ook hebben gemaakt? Worden zij ook gelukkig van chocolade? Maar eigenlijk doet dat er niet toe: het gaat om jouw herinneringen en die blijven altijd de jouwe. (Koen van Hees)
Terug naar boven

Alweer Shakespeare?
Romeo and Juliet – Nature Theater of Oklahoma
Grand Theatre, Groningen • 25 augustus 2008

Shakespeare. Hoe vaak kan dat nu nog gespeeld worden? Je zou toch denken dat alle mogelijkheden en interpretaties zo langzamerhand uitgeprobeerd zijn. Iedereen kent wel een paar zinnen uit diens oeuvre en het is inmiddels zo vaak opgevoerd dat een vernieuwende versie bijna uit te sluiten valt. Dat geldt helemaal voor Romeo en Julia. Talloze films, talloze verschillende uitvoeringen, opera’s en wat al niet meer zijn er van dit toneelstuk gemaakt. Wat moet je, als gezelschap, in vredesnaam met een dergelijke tekst?

Het Nature Theater of Oklahoma heeft zich die vraag waarschijnlijk ook gesteld en is met een radicaal andere invulling gekomen. Want wie kent die tekst immers daadwerkelijk uit het hoofd? Wie kan het verhaal echt helemaal correct vertellen zonder daarbij nieuwe verhaallijnen, nieuwe plots of zelfs nieuwe personages erbij te verzinnen? Een man en een vrouw staan op het toneel en vertellen beurtelings een van die varianten op het verhaal van de liefde tussen Romeo en Julia. Want hoe zat het ook alweer? Waar kwamen ze elkaar voor het eerst tegen? Maar de allerbelangrijkste vraag blijft toch: hoe zit het met de dood van Romeo en Julia? Wie gaat er eerst en met wat worden ze de, al dan niet zelf verkozen, dood ingejaagd? De schrijver dezes moet de neiging onderdrukken het allemaal precies uit te zoeken en dat moet je eigenlijk ook niet willen. Want daar draait het niet om. Feiten worden door een ieder telkens op een verschillende manier verteld en uitgelegd. Toch zeker als je het ooit wel eens gelezen hebt of een van verfilmingen ervan gezien hebt. Is er nog wel een ware Romeo en Julia te vinden onder die berg van interpretaties en herinneringen.

Je moet niet denken dat de versie van het Nature Theater of Oklahoma hiermee verworden is tot een saaie exercitie over herinnering, interpretatie en over een zoektocht naar het echte. Niet alleen naar de echte Romeo en Julia, maar, in het verlengde hiervan, naar het echte leven. Daarvoor is het te hilarisch op een droogkomische wijze. De twee acteurs, Robert Johanson en Anne Gridley, spelen hun spel dermate overdreven – toespelingen makend op de wijze waarop vroeger de klassiekers van Shakespeare ten tonele werden gevoerd, namelijk overdreven articulerend, met een Brits accent, en gesticulerend – dat je om de haverklap in de lach schiet. Maar het is veel meer dan dat. Gaandeweg dit stuk merk je dat de twee het ook over hun eigen liefde hebben. Hun eigen liefde voor elkaar, maar ook voor zichzelf. En daarbij dondersgoed wetend dat ze acteurs zijn en die hebben ook liefde nodig. Liefde van het publiek. Zo erg dat ze het publiek smeken om zijn liefde. Je begint je steeds meer te realiseren hoe vernuftig en ontroerend deze versie van het aloude verhaal over de liefde van Romeo en Julia ingrijpt in hun eigen levens, ook in die als acteur.

Het Nature Theater of Oklahoma verstaat de kunst van het vernieuwen, van het laten zien hoe theater werkt, zonder daarbij de humor uit het oog te verliezen. (Koen van Hees)
Terug naar boven

Is het boek altijd beter?
Rambo Solo – Nature Theater of Oklahoma
Grand Theatre, Groningen • 24 augustus 2008

Wie kent niet de verzuchting dat na het zien van een film het boek tóch beter is. De held van het scherm valt in het niet bij de persoonlijkheid die jij in je hoofd hebt gevormd na het lezen van het boek. Uit die frustratie is de voorstelling Rambo Solo van het New Yorkse Nature Theater of Oklahoma geboren. Rambo blijkt een veelzijdiger persoon te zijn dat je op basis van de films met Sylvester Stallone zou denken. En eerlijk gezegd, je denkt ook niet meteen dat een voorstelling over Rambo een zeer intellectuele uitdaging is.

Acteur Zachary Oberzan is al jaren in de ban van First Blood, niet de film, nee, het boek natuurlijk. Hij begint ons hartstochtelijk het verhaal van Rambo te vertellen. Voor de duidelijkheid: die van het boek. En niet van Rambo alleen. Oberzan brengt met even veel verve de andere personages uit het verhaal tot leven. En dat met schijnbaar eenvoudige middelen. In het zaaltje in de nok van het Grand Theatre hangen drie witte doeken en er is een soort van verhoging waarop Oberzan heen en weer loopt. Op die drie witte doeken wordt op elk van die schermen hetzelfde verhaal geprojecteerd als wat Oberzan live aan het vertellen is. Het is een tot op de zin correcte verfilmde weerspiegeling en dat dus drie keer en telkens net even anders. Kortom, je ziet dus eigenlijk vier keer een variant van Rambo.

In die constante weerspiegeling gebeurt er iets fascinerends. De varianten gaan een strijd met elkaar aan. Wat is nu eigenlijk de echte, natuurgetrouwe, versie van het verhaal? Wie van de vier vertolkt Rambo en cs. zoals hij werkelijk door de schrijver bedoeld is? En wat ziet Zachary Oberzan toch in die Rambo? Zo op de persoon af te gaan, denk je dat hij compensatie zoekt voor zijn wat loserachtig leven. Rambo heeft al heel wat ontberingen doorstaan en heeft zich zo vaak moeten verdedigen tegen onrecht. Maar zeker weten doe je het niet. Want je komt niets te weten over Oberzans echte leven. Wie is hij echt? Het onderscheid tussen feit en fictie is zo langzamerhand niet meer te maken. Zachary Oberzan heeft de daad bij het woord gevoegd door een, in zijn ogen, échte versie van Rambo te maken, Flooding with love for the kid getiteld. Alles is door Oberzan gedaan, van alle rollen tot montage. Maar is dat nu komisch of eerder dieptriest te noemen?

Nature Theater of Oklahoma boort met subtiele middelen een veelvoud aan onrustbarende gedachten aan over identiteit, de vloeibare scheiding tussen realiteit en fictie en het verschil tussen lage en hoge cultuur en je eigen vooroordelen hierover. Nooit geweten dat je uit Rambo zo veel kunt halen.

De film is woensdag 27 augustus te zien in het Grand Theatre. (Koen van Hees)
Terug naar boven

Sterrendiner voor eetcaféprijs
Mortal engine – Chunky Move
Juliet Tent, Groningen • 24 augustus 2008

Ieder jaar zijn er een paar must sees op Noorderzon. Voorstellingen uit het buitenland waarvoor je niet vaak de kans krijgt ze te gaan zien, omdat de Nederlandse theaters door de bank genomen weinig lekkers van ver halen. Eens per jaar een weekje naar Groningen bespaart je een wereldreis, want het op een na noordelijkste festival van het land heeft een goede neus voor smaakvolle en betaalbare internationale specialiteiten.

Een van de hapjes van dit jaar is Mortal Engine van het Australische dansgezelschap Chunky Move, vorig jaar al in Groningen met de voorganger Glow. Het staat in de enorme Juliet Tent, die afgeladen vol zit met mensen die gehoord hebben dat je hiervan beslist moet gaan proeven. Ze worden niet teleurgesteld, ze krijgen een sterrendiner voor een eetcaféprijs.

Mortal Engine speelt zich af in een eenvoudige setting: een ongeveer dertig graden gekantelde witte vloer omringd door zwarte gordijnen. Het decor is zo’n beetje het enige wat in deze voorstelling eenvoudig is, want de dans is van een hoogstaand niveau, de licht- en lasertechniek van een bijzondere complexiteit en de sterke choreografie vol subtiele bewegingen van een betoverende schoonheid. Het hightech geluid uit torenhoge speakers draagt wel bij aan de sfeer, maar doet er op momenten ook aan af omdat het voor soms wel langer dan een minuut niet te harden is.

De hoofdrol is weggelegd voor het spel van de dansers met licht en donker. Ze bewegen zich, voornamelijk dichtbij het vloeroppervlak, door een digitale wereld van cirkels, vlekken, puntjes. Die bewegen vloeiend, organisch met ze mee en lijken soms zelfs uit de lichamen voort te komen. Een van de dansers ontworstelt zich voortdurend uit de massa, die in slow motion van boven naar beneden over de vloer rolt – het individu gaat er dwars tegenin. Een echt verhaal kent Mortal Engine niet, maar wie wil, kan er wel de overwegingen, twijfels, drijfveren en relaties van de mens in algemene zin in zien. Erg mooi is het ‘duet-in-bed’ dat staand wordt uitgevoerd en ook het andere duet, in de groene laserstralen, mag er zijn.

De techniek ging hoogstzelden gelijker met dansers op dan in deze voorstelling van het Australische gezelschap. Helaas is dat geen kwestie van briljante timing, maar van een slim foefje dat ervoor zorgt dat het lichaam het licht activeert met zijn beweging of stilte. En dat is meteen de valkuil van Mortal Engine: het drijft op de technische hoogstandjes, op de gimmick, en die heb je na een tijdje wel gezien. Als je voor de vierde keer een handvol dansers van boven naar onder over de vloer laat rollen, met weer een anders gevormd lichteffectje onder ze, dan kan het allemaal heel prachtig zijn, maar voegt het niet zo veel meer toe. Om in de metafoor van het eten te blijven: aardbeien zijn verrukkelijk, maar als ze zowel in het voorgerecht, het hoofdgerecht als in het toetje zitten, is het toch een beetje te veel van het goede. Zelfs als alle gerechten op zich een smaaksensatie zijn. (Moon Saris)
Terug naar boven

Voor verrassingen dwars door de stad
De Safari ’08 – Theaterwerkplaats De Prins van Groningen
Diverse plaatsen, Groningen • 24 augustus 2008

Het basisidee is geweldig. Ieder festival zou een programmaonderdeel moeten hebben waarin de bezoekers dwars door de stad worden gesleept. Niet voor één afzonderlijke voorstelling maar voor verschillende kleine, verrassende voorstellingen van jonge makers. Te voet, zoals tijdens de theatrale stadswandeling STAD in Tilburg of per fiets, zoals tijdens De Safari in Groningen, vast onderdeel van Noorderzon. Niets van verwachten, gewoon gaan en maar zien wat er gebeurt.

Al na het tweede van vier voorstellinkjes blijkt dat niets verwachten vrijwel onmogelijk is als zowel de voorpubliciteit als de gidsbegeleiding op Italiaanse leest geschoeid zijn. Ging de ene groep op pad met een Venetiaanse gondelier, de andere werd vergezeld door een pizzakoerier te brommer en z’n hulpje. De laatste groep wordt tijdens het fietsen uitgedaagd zo veel mogelijk soorten pizza’s te noemen. En ja, als de performances dan helemaal niets met Italië te maken hebben, dan ben je als publiek misschien (onaangenaam) verrast.

Tijdens De Safari staat een kwartet presentaties op het programma die helemaal niets, maar dan ook niets met elkaar te maken hebben. De enige verbinding die ze hebben is dat ze gemaakt zijn door jonge theatermakers, bijna of net afgestudeerd.

De eerste twee hebben nog iets anders gemeen, namelijk traagheid. In Onder Ogen van Daniëlle Boer is het publiek, desgewenst door een slechte verrekijker, getuige van een keiharde zelfobservatie van een jonge meid in ondergoed. Op een desolaat stukje grond ergens op een industrieterrein komt ze van een paar honderd meter afstand heel rustig, stapje voor stapje vanuit uit een leegstaand bedrijfsgebouw richting toeschouwers gewandeld. Een stem uit de speakers (haar stem?) schetst minutieus hoe ze eruitziet. Of hoe ze vindt dat ze eruitziet. Ieder vlekje, ieder minuscuul afwijkinkje komt aan bod. Heeft ze eerst een wipneusje, honderd meter verder is het ineens een platte varkensneus en nog eens honderd meter verder een forse neus. De stem klinkt neutraal, soms is het een beetje grappig, maar het is ook wel een beetje verdrietig als zo een jong iemand zo veel op zichzelf aan te merken heeft. Je kan niet anders, je kijkt de hele tijd naar haar. Maar als ze voldoende genaderd is om te checken wat er waar was van al die beschrijvingen, durf je haast niet te kijken. Veel kans krijg je ook niet, want voor je het weet is ze weer weg, het onzekere meisje, om daarachter weer in de spiegel te gaan kijken – wedden dat zij iets anders ziet dan wij zagen?

Voor de tweede ultratrage, verstilde voorstelling gaat de fietstocht naar de oude drukkerij van het voormalige AZG aan de Oosterhamrikkade. Over een steile trap naar de zolder, om daar rondjes te draaien rondom wat een reuzenlijkbaar lijkt – een originele opstelling, een interessant experiment: ziet het publiek waar het om te doen is als je dat maar heel summier aangeeft? Met dat enorme witte ding gebeurt vooralsnog weinig, want de voorstelling speelt zich voornamelijk tegen de wanden af. We zien een meisje in een regenjas knikkers zoeken in een gat. Als ze klaar is, gaat een man in zondagse kleren aan een lange tafel onder de lamp een stukje zitten naaien, maal drie. Het meisje in de regenjas houdt zich afzijdig. Een speels, keurig gekleed jongetje klimt op de baar en jat daarna wat sinaasappels; knap stoïcijns, sterk gespeeld. Tot slot doet het meisje haar jasje uit en gaat ze, met hulp van papa, in het witte gevaarte zitten spelen met wat akelig opgestelde poppen en ander speelgoed, als ware het een tijdelijke tent zoals kinderen die plegen te maken van tafels, stoelen en een laken. Maakster Saskia Jeulink en de groep vormgevers (student en afgestudeerd) die meewerkte geven het publiek in haar Van Tafel 1 & 2 erg weinig. Geen woorden, trage bewegingen, voor velen onbegrijpelijke symboliek. Een beeldende voorstelling kan nog zo mooi zijn om naar te kijken, als de kernbetekenis achteraf moet worden uitgelegd, is ze niet geslaagd. Verzachtende omstandigheid: het werkproces is nog niet afgerond, pas eind september moet het af zijn voor presentatie in het Universiteitstheater.

Het vervolg van de tocht gaat richting stadscentrum, aan de rand waarvan het oude postkantoor ligt. In de kelders van dit gebouw, een witte doolhof in half afgebrokkelde staat, ziet de groep na een korte pauze de afstudeervoorstelling Monozygote van Sarah Eshuis. Nullen en enen zijn we, onderdelen van het binair systeem – hoewel: dat jargon en ook ander komt niet aan de orde in deze verder behoorlijke technisch ingestoken voorstelling. We bevinden ons, zo veronderstellen opzet, omgeving, geluidjes en beeld, in een videospelletje, maar spelen toch vooral de rol van gedweeë toeschouwers. We krijgen van een robotachtig meisje met grote vragende ogen een lezing over hoe het organische lichaam van de mens zich in het laatste stadium bevindt; het zal verdwijnen ten faveure van een digitale definitie. Het was in de loop van de evolutie toch al gedevalueerd, gemuteerd en kunstmatig gemodificeerd, dus waarom niet? Zo bevestigt ook het oog, een soort pratende encyclopedie van de onvolmaakte mens. Grappig wel dat de nieuwe, digitale mens codes nodig heeft voor zien, horen en voelen. Dat ie dus z’n oude referentiekader meeneemt in z’n nieuwe vorm. Sciencefiction is een gevaarlijk thema om te behandelen in een voorstelling, zeker als je die opbouwt rond feitjes en je dus suggereert de wijsheid in pacht te hebben. Maar je vergeeft haar de theoretische en filosofische missertjes graag, dit gelukkig nog imperfecte meisje dat hortend en stotend op weg is naar de uitgang – dat eeuwige digitale leven staat deze schattige tussenvorm uiteindelijk toch minder aan dan dat ze zojuist gepropageerd heeft.

De vierde voorstelling, Was getekend, pausin Johanna, is speciaal geschreven voor de Noorderzonsafari en speelt zich af in de Noorderkerk. Basisgegeven is een legende dat er in de negende eeuw een vrouwelijke paus is geweest. Helaas kan een deeltje van de groep deze afsluitende voorstelling niet zien, omdat De Safari de beoogde twee uur met bijna een uur overschrijdt en dus niet op tijd klaar is om de voorstelling van tien uur te halen. (Moon Saris)
Terug naar boven

Onrustbarende onderbroekenlol
Anger/Nation – Radiohole
Grand Theatre, Groningen • 23 augustus 2008

More is more. In een moderne theaterwereld die lege vloeren lijkt te prefereren boven drukke decors en praten tussen de regels boven lange teksten gooit het New Yorkse Radiohole de – blote – kont tegen de krib. Zonder blad voor de mond laat het op een overvolle vloer en in een schier eindeloze reeks van vormen zien hoe het over de wereld denkt. En da’s niet best.

Amerikanen pretenderen in het land van de onbegrensde mogelijkheden te wonen, maar ze gniffelden en gnuifden als kleine kinderen om Sharon Stone’s X-rated (hoewel vrijwel onzichtbare) schaamhaartjes in Basis Instinct. Wij Nederlanders vinden ze vooral oppervlakkig en hypocriet, en zeer waarschijnlijk treffen we de vier mafkezen van Radiohole wat dat betreft aan onze zijde. De drie mannen en een vrouw zijn vroeger vermoedelijk door hun ouders gedwongen seizoenen lang wekelijks (zo niet dagelijks) naar het blij-braaf-burgerlijke Little House on the Prairie te kijken en daarna minstens twee jaar over de wereld te reizen met de semi-reli zanggroep-met-de-eeuwige-tandpastasmile Up With People. Hoe verklaar je anders dat ze zich op bijna middelbare leeftijd nog als opstandige pubers gedragen en overduidelijk kotsen op alles wat hun cultuur en ook hun white christian politiek met zich meebrengt?

Mocht dit misschien niet erg aantrekkelijk klinken, het is het wel. Al was het maar omdat Anger/Nation van Radiohole op niets lijkt. Omdat je van begin tot eind met open mond, soms hulpeloos lachend, soms met geheven wenkbrauwen van verbazing kijkt en luistert naar de confronterende speeches, de vaudevilleachtige acts en het stand-up sarcasm die je zonder al te veel adempauzes, met veel surroundsound en andere effecten krijgt voorgeschoteld, terwijl je af en toe een slokje neemt uit het blikje Schultenbrau dat je bij binnenkomst van een in dirndl of Caesar-outfit gestoken man kreeg. Omdat de beelden op de vloer, op de twee schoolbordschermen vol post-its, achter de twee verkleedgordijntjes aan weerszijden ervan, op de ogen van de veelarmige inktvis van pvc-buis boven je directe blikveld en op de maan/medaillon in de nok binnenkomen in je onderbuik en vrijwel onvermijdelijk doorstoten naar je hersens, waar ze nog lang zullen woekeren en tot gedachten, overwegingen en conclusies zullen leiden. Omdat het onderbroekenlol lijkt, maar zeer onrustbarend is. Omdat het over alles en iedereen wat zegt, en zeker niet alleen over Amerika en zijn inwoners.

Radiohole speelt met zichtbaar groot plezier met de wetten van het theater, doorbreekt de vierde muur radicaal maar houdt die tegelijkertijd volkomen in stand. Het haalt, als een underground-grotemensenvariant van Jetse Batelaans Het geheven vingertje, rebelse gevoelens in de braafste theaterbezoeker naar boven. Vooral na het einde, dat eigenlijk geen einde is en doorgaat totdat wie?, wat?, waarom? bepaalt dat het dan toch afgelopen is. Of niet? (Moon Saris)
Terug naar boven

Uitzichtloosheid als enige doorkijkje?
X.03 Cruel Tales of Youth – Motus
Grand Theatre, Groningen • 23 augustus 2008

De theatermengelmoesmakers van het Italiaanse Motus brengen met X (ics) een rebels drieluik over de jeugd. Dit is het derde deel. Het brengt het harde, lege bestaan in beeld; een bestaan dat volgens de jeugd van vandaag – net als volgens die van gisteren en eergisteren overigens – is gecreëerd door de volwassenen die ze gebaard hebben.

Natuurlijk hebben de wijsneuzerige kids, net als hun voorgangers in de jaren zestig, zeventig en tachtig, een punt dat het er niet veel beter op is geworden sinds de jonge jaren van hun ouders en hun grootouders. Zeker niet als je een kijkje gaat nemen in de desolate, grimmige, snel verpauperde hoogbouwwijken in een (voormalig) Oostduitse stad – of om het even welke, waarschijnlijk ooit als ideaal afgeschilderde, suburb waar uitzichtloosheid nu nog het enige doorkijkje is.

Maar of de jeugd van tegenwoordig de wereld kan redden met de cynische blik die Motus in X.03 toont, met vrijwel louter schoppen, dat is zeer de vraag. Wat ze laten zien, stemt de geest van iedereen die nog maar een beetje optimistisch was over de toekomst beslist zeer verdrietig. En bleef het daarbij, dan had het tenminste nog geschuurd, was het nog pijnlijk geweest, had het misschien tot actie gemaand. Maar het op een antieke, punkachtige manier ergeren van grote mensen met je ik-ben-18-jaar-en-dus-dwars-en-ik-weet-alles-beter mentaliteit en dat blijven volhouden tot bijna het eind, dat kan simpelweg niet helpen. Dat draagt niet bij om, groot en klein, eensgezind de problemen van de wereld aan te pakken, hoe graag die ene volhouder, die supervrouw het ook wil. Want dan zijn ze na 25 minuten al geïrriteerd en murw gebeukt en denken ze: wat nou, jezelf zoeken, ga toch werken! Dan voelen ze al lang niet meer de pijn die de trieste zelfmoord zou moeten veroorzaken en zien ze niet meer die minuscule glimpjes hoop die, bijvoorbeeld in de verstilde slotscènes, doorschemeren.

Wat vooral erg jammer is, is dat Motus de kracht van zijn eigen originele werkwijze, zijn eigen prachtige beelden, zijn eigen interessante, erg hedendaagse theatermix ten onder laat gaan in te veel van hetzelfde, in de uitleg, in de woorden, in de anticipatie op de mogelijke kritiek die zijn adolescent-intellectuele bespiegelingen teweeg zullen brengen. Want wat is het fantastisch dat ze in het maakproces van hun voorstellingen de wijk ingaan, jonge mensen ontmoeten en de talentvolle, de willenden, het theater in sleuren om hun rijke innerlijk in te zetten in deze andere wereld, deze andere taal. Wat zijn de beelden die ze creëren spannend, met hun bijzondere mix van beeldschermkunst en realistische filmpjes in de achtergrond en daarvoor, bij het stalen stoepje, een fantastische mengeling van (jeugd)cultuurvormen die uitdrukking geven aan het gevoel dat bij hen leeft. Skaten, muziek, breakdance, beatboxen; ze zetten alles op een inventieve manier in om het publiek mee te nemen in hun tegen-wil-en-dank lege wereld. Met als grimmig-grappige – en veel te vroege – hoogtepunt het Trainspottingachtige autootje ontwijken, dat veel vraagt van de lichtmensen, die daarmee letterlijk voor wat lichtpuntjes in de letterlijke en figuurlijke duisternis brengen. (Moon Saris)
Terug naar boven

Persoonlijk gesprek volgens slim telefoonprotocol
Call Cutta in a box – Rimini Protokoll
Noorderkerk, Groningen • 23 augustus 2008

Daar zit je dan, in een klein kamertje ergens in de krochten van een leegstaande Groningse kerk. Je hebt net bijna een uur zitten skypen (internetbellen) met een jou volstrekt onbekende jongedame in India en vijf, vier, drie, twee, een, weg is ze. Ze heeft je in de tijd daarvoor uitgedaagd lief en leed met haar te delen, en misschien heb je dat ook wel gedaan. Heb je haar verteld welke fouten je hebt gemaakt, wat je allermooiste moment is, wat je toekomstdromen zijn, als welk dier je zou willen reïncarneren. En heb je in ruil daarvoor een inkijkje gekregen in haar eigen leven in de Indiase grootstad Calcutta als callcenter-medewerker bij Descon Limited, en in de cultuur, de taal en de stand van haar land. Dag Sarasi. Zal ik je nog gaan mailen, zoals je me vroeg te doen?

Van een voorstelling is geen sprake bij dit project van de innovatieve theatermakers van Rimini Protokoll. Een telefonische één-op-één performance is het. En daarbij ben je zelf bijna net zo veel performer als een van de callcenter-medewerkers aan de andere kant, want je bepaalt zelf wat je vertelt en ook wat je hem of haar vraagt. Of toch niet?

De Indiase jongedame, of een van haar collega’s, stelt je tal van vragen, meest zeer persoonlijk. Praat je, dan luistert ze en ze slaat wat je zegt ook prima op. Maar hoewel uitermate vriendelijk en voorkomend (typisch Indiaas) klinkt ze niet echt heel spontaan of bijzonder geïnteresseerd. Ze onderbreekt je tactisch, verandert vernuftig van koers, manoeuvreert je manipulatief waarheen zij wil. En als ze je vertelt over haar werk, haar familie, hun arme poetsvrouw, haar geboortestad New Delhi, haar aanstaande echtgenoot en de stad waar ze gaat wonen, Bangalore, dan doet ze dat snel en efficiënt, werktuiglijk bijna. Je ervaring in dat kleine kamertje met zitje en computerplek wordt steeds persoonlijker, zo zou je denken, mede door de technische snufjes die ze er op afstand bij haalt (of werkt er iemand achter de schermen mee?). Maar echt dichtbij komt het niet en dat is waarschijnlijk ook precies de bedoeling. Het lijkt op het eerste oog een gesprek, maar op de keper beschouwd is het dat niet. Hooguit een verkoopgesprek, volgens een behoorlijk slim in elkaar gestoken telefoonscript, dat wel. Ja, dat is het, een zeer vergaand, zeer persoonlijk verkoopgesprek. Maar wat probeert ze je te verkopen, deze Sarasi Chakraborti van Descon – als ze zo wel heet en als dat bedrijf wel bestaat?

Het doet er niet toe. Rimini Protokoll heeft een schitterende manier gevonden om je, tijdens de babbel of achteraf, te laten nadenken over tal van onderwerpen. De globalisering, waardoor jongens en meisjes uit India midden in hun eigen nacht mensen in Australië of Engeland opbellen om ze creditcards of mobiele telefoons te verkopen. De grote armoede aan de schaduwzijde van de snel moderniserende samenleving in een enorm, kortgeleden nog ontwikkelingsland als India. Een wereld vol moderne communicatiemiddelen waarin we met z’n allen volstrekt langs elkaar heen praten, waarin fantasie en werkelijkheid door elkaar heen lopen en waar je erg op je qui-vive moet zijn om informatie van propaganda te onderscheiden. Onze privacy, die we tien jaar geleden nog heilig verklaarden en die we nu om het minste of geringste opgeven. En niet in de laatste plaats: de grote hoeveelheid belangrijke issues waarmee we vandaag de dag dienen te dealen als nadenkende, ontwikkelde burgers.

Maar dat hoef je er allemaal niet uit te halen, als je dat niet wilt. Het is ook prima als je gewoon een leuk gesprek voert met een 23-jarige meid of een 35-jarige knul op duizenden kilometers afstand en alles vraagt wat je altijd al wilde weten over India. Vergeet je haar of hem niet te bedanken voor de teller op nul staat? Je zou aan mailen wel eens nooit toe kunnen komen, ook al heb je haar NAW-gegevens… (Moon Saris)
Terug naar boven

8WEEKLY zag eerder
Noorderzon kent een groot aantal partners en een daarvan is het Noord Nederlands Toneel. Niet alleen de thuisbasis van dit Groningse gezelschap, de Machinefabriek, staat ter beschikking aan het festival, het gezelschap staat zelf ook met twee eigen producties op Noorderzon. MV Our World is een theateravond met als hoofdgerecht een kleinere versie van de NNT-voorstelling De vrouw met de baard. Deze voorstelling is vorig seizoen te zien geweest in de Machinefabriek en gaat komend seizoen op tournee langs de Nederlandse theaters. Met deze voorstelling neemt artistiek leider van het NNT en regisseur Koos Terpstra afscheid. Van dezelfde club, maar voor deze keer in samenwerking met Club Guy & Roni, staat op Noorderzon The Last Chaos Piece, dat eerder te zien is geweest op NNT’s eigen zomerfestival, de Zomerfabriek. Tenslotte zag 8WEEKLY het laatste deel van de View-o-Rama in 2007 op het Oerol Festival en in datzelfde jaar zagen we Vlucht van Vincent de Rooij.
Terug naar boven