Kunst / Achtergrond
special: Nelle Boer - State of the Arts 2014

De kracht van maatschappijkritische kunst

Als afgestudeerd beeldend kunstenaar heb ik een bachelorgraad in professioneel liegen. Mijn voornaamste artistieke uitgangspunt is een bijdrage leveren aan de vervalsing van de kunstgeschiedenis. Ik maak tentoonstellingen over historische figuren die ik zelf verzin en die hun verhaal door middel van hun beeldend werk tot uiting brengen. Op de expositie State of the Arts in het Stedelijk Museum Zwolle is nu mijn kunstwerk De Nederlandse vrijheid van meningsuiting te zien. Het werk is onderdeel van het kunstproject OVES INOBSEQUENTES, een door mij bedachte historische kunstbeweging. Hiermee toon ik de huidige politieke en maatschappelijke ontwikkelingen in Nederland.

Op de expositie State of the Arts in het Stedelijk Museum Zwolle is nu mijn kunstwerk De Nederlandse vrijheid van meningsuiting te zien. Het werk is onderdeel van het kunstproject OVES INOBSEQUENTES, een door mij bedachte historische kunstbeweging. Hiermee toon ik de huidige politieke en maatschappelijke ontwikkelingen in Nederland.

Nelle Boer, De Nederlandse vrijheid van meningsuiting, Stedelijk Museum Zwolle, 2014. Foto: Nelle Boer

Nelle Boer, De Nederlandse vrijheid van meningsuiting, Stedelijk Museum Zwolle, 2014. Foto: Nelle Boer

Aan de museumbezoeker wordt de spiegel voorgehouden waarin de extreem-rechtse boeventronie van sommige politieke bewegingen te ontwaren is. Het project is ontstaan door een diepe afkeer van vreemdelingenhaat, populistische haatzaaiers en de kiezersdrek die dit aantrekt. Die afkeer bezit ik al tijden, al voor de Partij voor de Vrijheid (PVV) bestond en we in Nederland dezelfde xenofobe boodschap verkondigd kregen door politici als Janmaat, partijleider van de Centrum Democraten (CD) en later Fortuyn. De kernboodschap van de CD, de Lijst Pim Fortuyn (LPF) en de PVV is dezelfde: vreemdelingen zijn niet welkom in Nederland. Hoogstens zitten er enige nuanceverschillen in wie zij als ‘vreemdeling’ aanduiden.

Waar Janmaat nog veroordeeld werd voor zijn uitspraken, heeft men tegenwoordig veel meer vrijheid van spreken. Dit wordt door menigeen als een goede ontwikkeling beschouwd. Constant Kusters, leider van de extreemrechtse Nederlandse Volks-Unie (NVU), is er in ieder geval verguld mee. Hij heeft aangegeven dat er tegenwoordig in de Tweede Kamer ideeën gepropageerd worden, die hij en zijn trawanten tijdenlang niet uit mochten dragen. Bij de komende gemeenteraadsverkiezingen doet de NVU mee in drie gemeenten. Een positieve ontwikkeling? Eerder zum kotzen.

Nelle Boer, De Nederlandse vrijheid van meningsuiting, Stedelijk Museum Zwolle, 2014. Foto: Nelle Boer

Nelle Boer, De Nederlandse vrijheid van meningsuiting, Stedelijk Museum Zwolle, 2014. Foto: Nelle Boer

Ongehoorzame Schapen

OVES INOBSEQUENTES (Ongehoorzame Schapen), opgericht in 1664, is de oudste kunstbeweging die Nederland kent. De beweging kent een hiërarchische structuur met aan het hoofd de zogenaamde Kunstbanheer, die wordt gekozen door de leden van de Schapenraad. Het belangrijkste doel van de beweging is het vergroten van de macht van de beeldend kunstenaar. De lijfspreuk luidt ‘ars potentas est’ (‘kunst is macht’) en het beginsel van de beweging is de opvatting dat alleen beeldend kunstenaars daadwerkelijk vrijheid van meningsuiting hebben. De gewone burger is niet autonoom, maar slaaf van het systeem. Kritiek wordt niet geduld en met agressieve taal en acties bewijst de beweging al eeuwenlang hoe xenofoob ze is. In de jaren ’40 van de vorige eeuw werd OVES INOBSEQUENTES verboden wegens de banden met de NSB en vanwege het fascistoïde en opruiende karakter. Tegenwoordig kunnen de leden gelukkig weer openlijk hun ideeën tentoonspreiden.

De Beeldend kunstenaar als alleenheerser

De verbeelding van het feit dat het rechts-extremistische gedachtegoed steeds meer vaste grond vindt in Nederland kostte niet heel veel inlevingsvermogen. Ik ben zelf ook liefhebber van macht, manipulatie en indoctrinatie. Sterker nog, deze behoeften zijn onmisbaar voor een beeldend kunstenaar. Wij zijn immers autonoom, alleenheerser in ons innerlijke rijk der verbeelding en onze kunstwerken zijn de decreten die wij uitvaardigen.

Kunst kijken en kopen is misschien een linkse hobby, maar wij kunstenaars zijn helemaal niet zo vredelievend en verdraagzaam. Kunstenaars zijn concurrenten van elkaar en dat zorgt vaak voor de nodige spanningen. Maar ook bij het tonen van ons werk is er geen werkelijke ruimte voor dialoog; het werk is immers al gemaakt en hangt of staat al in de expositiezaal. Wat de kritische kijker ook vindt, het werk wijkt niet van zijn plek. Dit hoeft niet te betekenen dat het werk egocentrisch is. Dat hangt af van het feit of de beeldend kunstenaar in kwestie bij het maken van zijn werk al dan niet een open blik heeft. En of de kunstenaar zich bij het proces dat leidde tot het kunstwerk, bewust was van de context waarin het gemaakt werd. Maar eenmaal in het museum is het proces ten einde en heeft de kunstenaar zijn taak volbracht. Het decreet is uitgevaardigd.

Nelle Boer, De Nederlandse vrijheid van meningsuiting, Stedelijk Museum Zwolle, 2014. Foto: Stedelijk Museum Zwolle

Nelle Boer, De Nederlandse vrijheid van meningsuiting, Stedelijk Museum Zwolle, 2014. Foto: Stedelijk Museum Zwolle

Maatschappijkritische kunst bestaat nog

Ik geloof, misschien als een van de laatsten, heilig in de kracht van maatschappijkritische kunst. Het is wat mij betreft van groot belang, zelfs essentieel voor de inhoud van maatschappelijke discussies. Daar denkt schrijver en dichter Robert Anker anders over.

In een onsamenhangend stuk in het NRC van 15 februari 2014 beweert hij dat kunst geen nut heeft, zeker niet met betrekking tot maatschappelijke discussies. Tegelijkertijd heeft kunst een helende werking, aldus Anker, maar nog steeds geen nut.

Het is ook een lastige combinatie, het autonoom zijn en tegelijkertijd kritiek op maatschappelijke ontwikkelingen willen uiten. Als beeldend kunstenaar kies je, als je niet oppast, een kant met je werk en dat doet af aan de autonomie. Een goed voorbeeld is kunstenares Katinka Simonse, die zich in het linkse kamp heeft geplaatst door vooral bezig te zijn met mensenrechten en bont. Die plaatsbepaling is wat beeldend kunstenaars vaak van maatschappijkritiek weerhoudt. Maar zoals OVES INOBSEQUENTES aantoont is het voor de beeldend kunstenaar mogelijk maatschappijkritisch werk te maken zonder stelling in te nemen. Puur door de tijdsgeest uit te drukken, door te tonen wat men in Nederland bezig houdt, kan je als kunstenaar al kritiek uiten.

Artistieke kwaliteiten

Ik ben er van overtuigd dat wij beeldend kunstenaars, autonoom en onafhankelijk als wij zijn, een unieke maatschappelijke positie hebben. Daarnaast hebben wij de verbeeldingskracht in huis waarmee wij het publiek een spiegel voor kunnen houden. Wij bezitten het talent en vakmanschap om dit op indringende wijze te doen. Daarbij is het essentieel om politiek bewust te zijn en van maatschappelijke ontwikkelingen op de hoogte te zijn. En daar zit voor sommige kunstenaars het probleem. Kunstenaars zijn, evenals zoveel anderen in Nederland, vaak niet geïnteresseerd in de wereld buiten die van hen zelf. Vaak reikt de interesse niet verder dan de muren van het eigen atelier. Dit zijn de alleenheersers die zich terugtrekken in hun keizerlijke vertrekken, maar er zijn ook genoeg beeldend kunstenaars met die hoognodige bird’s-eye-view. Dat toont in ieder geval deze expositie.