Dode creativiteit

Tom Wesselman

In 1931 begint de in Cincinatti, Ohio geboren Wesselman tijdens zijn militaire diensttijd met het tekenen van strips. Sinds de vroege jaren 60 integreert hij bestaande foto’s, reproducties of echte voorwerpen in zijn beelden, die vaak te maken hebben met seks en sterrenverering. Dat laatste is kenmerkend voor kunstenaars behorend tot de zgn Pop Art-beweging, waartoe onder meer ook Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Richard Hamilton en James Rosenquist worden gerekend. De Pop Art (een afkorting van popular art) ontstond rond 1960 in Amerika en Engeland en haalde haar beelden uit de consumptiemaatschappij. Uitgangspunt is de populaire cultuur: de reclame- en televisiewereld, gebruiksartikelen, strips, pin-ups en popmuziek. In de woorden van de Kunstbus: ‘De Pop Art kunstenaars zetten zich niet af tegen de opkomende welvaart. Ze maken juist gebruik van de clichés uit de consumptiemaatschappij. Pop Art-kunstenaars zien welvaart dus als een mogelijkheid om hun belevingswereld uit te breiden met nieuwe thema’s en symbolen… het worden de iconen van de middle class lifestyle… Het is herkenbaar en ongecompliceerd: geen ingewikkelde theorieën meer. Pop Art wil een groot publiek bereiken met beelden die bij iedereen bekend zijn’.

In de schaduw van Warhol en Lichtenstein (die meer bezig waren met media) werd Tom Wesselman bij het grote publiek vooral bekend door zijn Great American Nudes. In de Volkskrant schreef Rutger Pontzen daarover: “De pinups, afgebeeld in billboard-stijl, werden iconen van de seksuele vrijheid in de jaren zestig, vanuit mannelijk perspectief gezien. Geprononceerd door hun gelakte nagels, oranje-rode tepels en roze-rode lippen, met op de achtergrond altijd een nonchalant brandende sigaret.”

Tom Wesselman stierf op 17 december 2004 in het New York University Medical Center aan de gevolgen van complicaties na een hartoperatie. Hij werd 73 jaar oud.

Will Eisner

Eisner werd op 6 maart 1917 als zoon van joodse immigranten geboren in Brooklyn, New York. Zijn eerste strips (Harry Karry en The Flame) verschenen in 1936 in het magazine Wow What A Magazine! Toen dat blad er na vier nummers de brui aan gaf, richtte Eisner samen met vriend Jerry Iger de Eisner-Iger studio op, een ware stripgenerator die vooral was gericht op de verschillende Amerikaanse kranten. Uit deze ‘illustratiefabriek’ zijn ook latere legendes als Bob Kane, Lou Fine en Jack Kirby afkomstig. Van deze tijd dateert bijvoorbeeld Hawks of the Sea, een ‘high-seas adventure strip’ die voortborduurde op The Flame. In 1939 kwam er een eind aan de studio, waarna Eisner toetrad tot de Quality Comics Group waarvoor hij onder meer zijn befaamde creatie The Spirit bedacht. Hoofdpersoon was een gemaskerde detective zonder supergaven die Central City moest hoeden voor criminaliteit. Het alter ego van The Spirit, Denny Colt, woonde op een begraafplaats en had als ‘sidekick’ de donkere jongeling Ebony White.

The Spirit onderscheidde zich van andere strips door zijn atmosferische lichtgebruik, cinematografische invalshoeken en originele scripts. Daarbij verkende Eisner graag de verschillende mogelijkheden qua tekstweergave en lettertype, en begon hij elk nummer met een nieuw logo. Over het tekenen in zwartwit verklaarde Eisner eens in een interview: “I prefer black-and-white line because it is closer to the reader’s mind. That is, color has an interrupting effect in that it complicates the visual. Black-and-white is a more direct commitment.” Eisner wordt ook vandaag de dag door veel collega’s nog steeds beschouwd als één van de belangrijkste striptekenaars ter wereld en heeft daarmee bewezen dat strips niet enkel geschikt zijn voor kinderen. Zijn boek over de kunst van het stripmaken, Comics and Sequential Art, wordt tegenwoordig gerekend tot de beste in zijn soort en het in 1978 verschenen A Contract with God is wel omschreven als de eerste Amerikaanse ‘Graphic Novel’. Niet voor niets draagt de hoogste Amerikaanse onderscheiding voor striptekenaars sinds 1988 de naam ‘Will Eisner Award’. Eisners meest recente werk zijn de hervertellingen van novelles en mythes zoals Moby Dick. In 2002 publiceerde hij zijn, naar nu blijkt, laatste boek Sundiata, over een West-Afrikaanse koning dat deels is gebaseerd op historische feiten, en deels op een mythe.

Will Eisner stierf op 3 januari jl. op 87-jarige leeftijd aan de gevolgen van een mislukte bypass-operatie.

Jan Lavies

Veel ruchtbaarheid werd er niet aan gegeven. De meeste landelijke dagbladen volstonden bijvoorbeeld met het ANP-bericht. Naar ons idee is dat wat al te summier, daar Jan Lavies algemeen wordt beschouwd als één van de beroemdste reclametekenaars in Nederland. Hij is voorzichtig te beschouwen als de Nederlandse Henri de Toulouse-Lautrec, al miste Lavies diens zwierige lijnvoering en subtiele kleurenspel.

Jan Lavies werd in 1902 geboren in Den Haag en is bij het grote publiek vooral bekend vanwege zijn art deco-achtige afbeeldingen van de schepen van de Holland-Amerikalijn. Aanvankelijk was hij voorbestemd om tekenleraar te worden, maar het reclamevak bleek interessanter: vlak voordat hij examen zou doen aan de Academie voor Beeldende Kunsten in Den Haag, vertrok hij naar Duitsland. In 1925 vestigde Lavies zich in Nederlands-Indie en vanaf dat moment raakte zijn carrière in een stroomversnelling. Verantwoordelijk daarvoor was de publicatie van een omslagontwerp voor het weekblad d’Oriënt. Op Java ontwierp Lavies onder meer tentoonstellingsstands, folders en kofferetiketten voor hotels en advertenties en affiches voor importfirma’s. Tot zijn opdrachtgevers behoorden de Koninklijke Pakket Maatschappij (K.P.M.), General Motors, de Japanse firma Daishin, Shell, Esso, Sport in Beeld en het eerder genoemde d’Oriënt. Recentelijk (2002) organiseerde het Gorcums Museum een tentoonstelling rond Lavies’ werk waarbij de kunstenaar zelf nog aanwezig was en werd zijn werk tentoongesteld als onderdeel van de expositie Uitgerookt? Roken in de reclame (Museum voor Communicatie, Den Haag). Daarnaast is Lavies opgenomen in o.a. de collectie van het Instituut Collectie Nederland (ICN), het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) en talloze particuliere verzamelingen.

Jan Lavies overleed dinsdag 4 januari op 102-jarige leeftijd in zijn woonplaats Gorinchem.

Susan Sontag

Sontag werd meer dan eens omschreven als een van de belangrijkste Amerikaanse intellectuelen van de twintigste eeuw. Ze schreef in de jaren zeventig een baanbrekend essay over kanker, Illness as Metaphor, in 1988 gevolgd door het even prikkelende Aids and its Methaphors. In beide werken streed ze tegen de heersende opvatting dat genoemde ziektes onontkoombaar leiden tot de dood. De patiënt diende mondiger te worden en zich beter te laten informeren. Pessimistisch was ze daarnaast gestemd over de Westerse heerschappij: “Het witte ras is de kanker van de wereld. Het is dit ras en enkel dit ras dat het bestaan van het leven op aarde bedreigt.”

Voor de kunst zag Sontag drie taken weggelegd: verblijden, informeren en transformeren. Na de aanslag op het World Trade Center van 11 september 2001 kwam ze in het nieuws toen ze felle kritiek uitte op de rol die de Verenigde Staten speelt in de wereld. Daarmee was ze een van de voornaamste vertegenwoordigers van het vrije woord. Het zal haar niet in dank zijn afgenomen, maar die controverse was een wezenlijk onderdeel van haar strategie. Sontag schreef zeventien boeken, waaronder Notes on Camp (1964) en On Photography (1977), die werden vertaald in meer dan dertig talen. In 2000 kreeg ze voor haar roman In America de prestigieuze Amerikaanse National Book Award. Tevens regisseerde ze films (o.a. Duet for Cannibals) en theatervoorstellingen.

Susan Sontag overleed op dinsdag 28 december 2004 op 71-jarige leeftijd in New York na een jarenlange strijd tegen leukemie.