Strak, statisch en uit het leven gegrepen

in het Filmmuseum. 8WEEKLY praat met de regisseur over de ontwikkeling van zijn strakke filmstijl, hoe persoonlijke ervaring de basis vormde voor Involuntary en hoe hij zijn inspiratie haalt uit de cinema van Michael Haneke en Youtube.

Bij het zien van The Guitar Mongoloid moest ik gelijk denken aan Harmony Korines Gummo. Deels volg jij ook een groep verveelde en disfunctionele mensen vanuit een losse narratieve lijn. De film doet ook denken aan Britse fly-on-the-wall-documentaires waar mensen nauwkeurig worden gevolgd in hun alledaagse bezigheden. Hoe is jouw hybride stijl, die cinéma verité combineert met een fictief kader, tot stand gekomen en waarom heb jij voor die aanpak gekozen in plaats van een traditionelere narratieve methode?

Ruben Östlund

Ik moet bekennen dat Gummo een grote invloed op mij heeft gemaakt toen ik de film zag op de filmacademie in Göteborg. De film voelde oprechter in vergelijking met de films die ik daarvoor had gezien. Korine kruipt echt in de huid van de mensen die hij filmt en hun aanwezigheid is iets waar je niet omheen kunt. In vergelijking met de Britse realistische stroming, die ik eigenlijk vrij saai vind, was Gummo een film die mij fundamenteel heeft gevormd. Zo ben ik na het zien van de film gaan nadenken over hoe uiteenlopende personages, waarvan de onderlinge relaties niet gelijk duidelijk zijn, gefilmd kunnen worden vanuit een perspectief. Wat mijn aanpak betreft ontstaan mijn films vanuit een duidelijk scenario, ondanks het schijnbaar losse karakter van de scènes. Wat mij fascineert is de onzekerheid die je voelt als je die losse spontane scènes ziet in een vorm die je niet helemaal kunt plaatsen als toeschouwer. Uiteindelijk wil ik de kijker in het ongewisse laten over wat nu daadwerkelijk echt is en wat niet.

De scènes in Involuntary en Guitar Mongoloid lijken geïmproviseerd. Zo is er een scène waarin Erik (de hoofdpersoon) het lied ‘Motherfucker’ zingt met een oudere man en ze opeens in lachen uitbarsten. Hoe film je zo´n scène en hanteer je altijd dezelfde werkwijze?
Die scène is geïmproviseerd. Wij wisten wat Erik moest zingen, maar ik zocht eigenlijk een energie die pas later tot uiting is gekomen. Ik moet wel toegeven dat die scène de uitzondering is op de regel. De meeste scènes uit Involuntary en The Guitar Mongoloid zijn twee of drie keer gerepeteerd voordat ik begon met filmen. Op de set schiet ik ongeveer 40 takes van een scène en soms ook meer. Om dat realistische effect te bereiken geloof ik in het herhalen van scènes net zo lang totdat de acteur zich zeker voelt tijdens het filmen. Ik wil dat zij zich vervelen als ze hun rol vertolken, zodat er een ongeforceerde natuurlijkheid overkomt.

Merkwaardig genoeg zijn de meeste shots in je films statisch en lang. In The Guitar Mongoloid kon ik maar een tracking shot ontdekken. Waarom geef jij de voorkeur aan deze opstelling?

Scène uit Involuntary

De beperkingen van die beeldtaal vind ik stimulerend. Als ik het juiste kader heb gevonden voor mijn scène concentreer ik me op wat er zich voor de camera afspeelt en schiet ik op een dag alleen die scène vanuit dat standpunt. We hebben zo genoeg tijd om te zorgen dat het eindresultaat werkt en geloofwaardig blijft.

Hoe zijn je films eigenlijk ontvangen in Zweden?
De pers en het publiek waren erg lovend over Involuntary. De film won de publieksprijs op het Stockholm Filmfestival en de prijs van de Zweeds filmcritici. Bij The Guitar Mongoloid was dat anders. De critici waren duidelijk verdeeld in twee kampen. Of ze vonden de film geweldig of ze hadden er een hekel aan. Wij hebben deze gemengde reacties verwerkt in het ontwerp van het hoesje voor de dvd-uitgave van de film. Op de buitenkant van de hoes staan alle goede recensies, maar als je de hoes opent om de dvd te pakken kun je ook alle slechte recensies lezen.

De afstandelijke observatiestijl in Involuntary komt soms over als een sociologische studie over groepsgedrag. Hoe kwam je op het idee om een film te maken over dat onderwerp en heb je hier ook onderzoek naar gedaan, of heb je het gebaseerd op ervaringen uit je eigen leven?
Ik denk dat groepsgedrag en de druk die daaruit voortkomt fundamentele zaken zijn van de menselijke conditie. De vijf verhalen die ik in Involuntary behandel zijn gebaseerd op mijn eigen ervaringen. Zo is de scène met de mannen die een weekendje bij elkaar komen om stoere dingen te doen en flink te gaan zuipen gebaseerd op mijn ervaringen met mijn vriendengroep.

In Involuntary is de enige persoon die opkomt tegen de kortzichtige tirannie van groepsgedrag een lerares van een basisschool. Is het puur toeval dat zij een lerares is en hoe staat zij tegenover de andere personages in de film?

Scène uit Involuntary

Ik ben erg beïnvloed door Haneke, maar ik ben meer geïnteresseerd in zijn stijl dan zijn uiteindelijke boodschap. Naar mijn mening houdt hij zich meer bezig met duistere existentiële thema’s in plaats van het verkennen van de mogelijkheden van het medium film. Vreemd genoeg zie ik mijzelf niet als een traditionele cineast, maar ben ik wel overtuigd van de kracht van het bewegende beeld en hoe het medium film de complexiteit van het leven in al zijn facetten kan vangen.

Wat kun je tot slot nog vertellen over je komende projecten en ligt het in de lijn van je vorige films?
Mijn volgende film heet Play en in het najaar gaan we beginnen met filmen. Een groep vormt weer het uitgangspunt, maar het gaat daarbij niet om de botsing met het individu. De film toont twee groepen die tegenover elkaar staan, waardoor er een dramatische situatie ontstaat. De inspiratie voor de film heb ik gehaald uit een filmpje dat op Youtube te vinden is onder de titel Battle at Kruger. Je moet het echt zien! Het is ongelofelijk.