Duisternis en het niets

Philippe Grandrieux debuteerde in 1999 met de speelfilm Sombre. De hypnotiserende openingsshots zetten gelijk al een duistere sfeer neer, waarna een subliem shot kinderen toont die kijken naar iets wat buiten beeld is. Ze schreeuwen en gillen van de spanning en deze pure reactie raakt de kijker als nagels die krassen over een krijtbord. Na dit begin raak je gedesoriënteerd, maar vervolgens ontstaat er langzaam iets van een verhaal.

Visueel overdonderend

Sombre gaat over een seriemoordenaar die door Frankrijk trekt en prostituees vermoordt. Shots van een dreigend landschap worden afgewisseld met de fatale ontmoetingen die de hoofdpersoon langs de snelweg heeft. Grandrieux hanteert soms een schokkerige cameravoering en beelden die bijna vergaan in de duisternis. Het is gelijk duidelijk dat sfeer boven enige vorm van narratieve houvast staat. De film doet daarmee denken aan Clean, Shaven en Lost Highway, waarin ook labiele personages worden gevolgd in een gefragmenteerde en visueel overdonderende filmstuctuur.

De seriemoordenaar wordt gespeeld door een intense Marc Barbé. Zijn gedrag wordt niet door Grandrieux verklaard en de film verandert zodra hij een kwetsbare vrouw ontmoet, gespeeld door Elina Löwensohn. Löwensohn werd bekend door haar rollen in films van Hal Hartley en de cultfilm Another Girl, Another Planet (1992), maar is nog steeds een ondergewaardeerde actrice. In Sombre heeft zij alle ruimte om haar dramatische bereik te tonen. Na de ontmoeting met de seriemoordenaar wordt zij door de moordenaar gefascineerd. Dit verandert al snel in angst als zij samen met haar zus gevangen wordt gehouden. Löwensohn weet, net als in de beginscène met de kinderen, een puurheid in haar acteerwerk te tonen die je gelijk voelt.

Onverschillige natuur

Sombre is in zijn macabere onderwerpskeuze schatplichtig aan Franse extreme schrijvers zoals De Sade en Artaud, voor wie geweld een manier was om grenzen te verleggen. Grandrieux’ gewelddadige realisme is op een esthetische manier gevangen. De natuur vormt ook een personage in de film, dat in zijn sereniteit onverschillig is ten opzichte van de gruwelen die zich afspelen.

Grandrieux volgde Sombre op met La vie nouvelle (2002). Zijn recentste film is Un lac (2008), die nu ook op dvd is verschenen. In Un lac is Grandrieux’ stijl gedestilleerd in zijn meest pure vorm. De film is hyperminimaal en doet in zijn narratieve puurheid en thematiek ook denken aan de cinema van Robert Bresson.

Omgeven door duisternis

Het simpele verhaal van Un lac draait om een familie die praktisch geïsoleerd in de bergen woont in. De film begint met schokkerige close-ups van een man die hout aan het hakken is in de sneeuw. Net als in Sombre is het landschap als een personage. De imposante bossen en de sneeuw zijn allesomvattend en de mens is iets nietigs.

De man, Alexi, blijkt een incestueuze relatie te hebben met zijn zus Hege. In shots die bijna worden omgeven door duisternis, zien wij Alexi en Hege in een donkere hut, waar ze wonen met hun ouders en een jongere broer. Er wordt bijna niet gesproken en Grandrieux hanteert spaarzame shots. Het dramatische conflict ontstaat als een vreemdeling aankomt en het gezin helpt. Hege valt op hem en Alexi kan dit maar met moeite accepteren.

Beproeving

Un lac is een beproeving om te aanschouwen, maar de film heeft momenten van schoonheid. Het tempo staat ook lijnrecht tegenover wat cinema voor veel mensen betekent. De lange shots en de contemplatieve stiltes lijken voor Grandrieux een bijna fenomenologische functie te hebben, waarbij de toeschouwer het zijn van de beelden puur ervaart. Het is misschien ook niet zo gek dat de onherbergzame setting van Un lac doet denken aan de eenzame toevluchtsoorden waar filosofen zoals Ludwig Wittgenstein en Martin Heidegger zich terugtrokken om het zijn op zijn meeste pure vorm te ervaren.

Grandrieux’ films zijn zeker niet eenvoudig of toegankelijk, maar zijn sterk in de sfeer die ze oproepen. Ze vallen in een traditie van arthousefilms die door Antonioni is begonnen, waarin vervreemding en de leegte van het moderne bestaan centraal staan. Dit zijn geen nieuwe thema’s in de cinema, maar Grandrieux weet in zijn pure stijl een eigenheid te behouden die je meezuigt in de duisternis en het niets van zijn wereld. De uitgave van deze twee dvd’s doet dan ook recht aan de visie van een moderne auteur.

Sombre (1999) en Un lac (2008) verschenen onlangs bij distributeur De Filmfreak.