Een interview met Paul Verhoeven - 'De cirkel is rond'

Ironisch genoeg heeft Verhoeven, wiens werk sinds 1987 voor het grootste deel uit science fiction heeft bestaan, weinig op met het genre. “Ik kijk graag naar een science-fictionfilm, maar als ik lees, dan lees ik over het verleden. Of het nu over Nederland gaat of over andere landen, geschiedenis is voor mij tien keer interessanter omdat het echt is gebeurd. En dan maakt het niet uit hoeveel vervalsing er plaatsvindt; er blijft een kern van waarheid in zitten die bij science fiction gewoon ontbreekt.”
En daarom is Verhoeven na zeventien jaar nu weer terug in Europa, met tenminste twee grote projecten in ontwikkeling, allebei stevig geworteld in de Europese geschiedenis. “Het idee van de Batavia bestaat al meer dan twintig jaar bij [scenarist] Gerard Soeteman en mij,” zegt hij enthousiast, “maar pas nu lijkt het kringetje rond te zijn.”

“Ik bouw ‘m toch”

Verhoeven doelt op de merkwaardige loop van gebeurtenissen rond het project Batavia. Het verslag van het schip dat verging tijdens zijn eerste reis in 1629 werd al in het midden van de zeventiende eeuw gepubliceerd en Soeteman liet het Verhoeven lezen in de jaren 70. Niet alleen de schipbreuk, maar vooral de gebeurtenissen daarna, toen er muiterij uitbrak en vele bemanningsleden werden afgeslacht door de muiters, spraken tot de verbeelding. “Het leek ons meteen een fantastische basis voor een film.”
Rond diezelfde tijd liep scheepsbouwer Willem Vos met plannen rond om een replica van een oud schip te bouwen, maar hij wist niet welk. Pas nadat hij in 1981 een interview las in de Telegraaf met Soeteman en Verhoeven waarin ze hun enthousiasme voor de Batavia uiteenzetten, stond zijn besluit vast. “Hij belde me op en vroeg wanneer we de film gingen maken, zodat hij op tijd zijn schip af kon hebben. ‘Maar Willem,’ zei ik, ‘we krijgen nooit zoveel geld bij elkaar in Nederland!’
‘Geeft niks,’ zei hij, ‘ik bouw ‘m toch.’

Batavia’s Graveyard

Veertien jaar later was het schip klaar. De filmplannen waren er nog steeds, maar Verhoeven zat inmiddels al lang in Amerika, bezig met films als Basic Instinct, Starship Troopers en Hollow Man. Het project kwam weer terug onder de aandacht toen Verhoeven het manuscript las van Batavia’s Graveyard van de Engelsman Mike Dash. “De Engelse filmmaatschappij FilmFour heeft de rechten van het boek voor me gekocht en Gerard begint binnenkort aan het script waar we vijfentwintig jaar op hebben gewacht. We zijn net begonnen met de onderhandelingen met Willem Vos en de scheepswerf in Lelystad om het schip gedurende een paar maanden te gebruiken, want zonder het schip hoef je niet eens over de film te denken. Het is het grootste schip dat ooit gebouwd is en het zou voor alle partijen geweldig zijn.”

Onevenwichtig

Maar financiën en een nog niet gebouwd schip waren niet de enige redenen waarom het project pas nu van de grond lijkt te komen. “Thematisch gezien had ik het verhaal van de Batavia twintig jaar geleden nooit kunnen verfilmen,” aldus Verhoeven. “Voor een evenwichtige invalshoek tussen goed en kwaad op een situatie die overwegend kwaad is, is het beter om wat ouder te zijn. Ik weet niet of ik dat tien jaar geleden wel had gekund. Hetzelfde geldt voor Keetje Tippel. Die film zou ik liever nu hebben gemaakt dan toen ik hem maakte. Ik vind dat ik veel dingen heb laten liggen en dat ik er meer mee had kunnen doen als ik ouder was geweest.”

Gestolen

Dat wil niet zeggen dat Verhoeven in die tijd zware thema’s uit de weg ging. Zijn eerste Engelstalige film, het middeleeuwse spektakel Flesh & Blood (1985), stond bol van de verkrachtingen en martelingen. “Flesh & Blood was eigenlijk een voorstudie voor Batavia,” zegt Verhoeven nu. “Tal van elementen die in die film zitten, hebben we gewoon gestolen van de Batavia. Bijvoorbeeld het feit dat ze allemaal rode kleren gaan dragen: dat gebeurt allemaal op dat eiland. Toen we ons realiseerden dat we nooit het geld bij elkaar zouden kunnen krijgen in Nederland om zo’n groot project als de Batavia te kunnen doen, hebben we alles wat zich op het water afspeelde verplaatst naar het land en de kastelen.”

Rammstein

Omdat het niet lukt om Batavia in één jaar rond te krijgen, heeft Verhoeven eerst zijn zinnen gezet op een iets kleiner project: de verfilming van het boek Fandorin, het eerste deel uit een uiterst populaire Russische detectiveserie van Boris Akoenin. Voor Verhoeven is het terug naar het jeugdsentiment van Kuifje en Floris, met een snufje Indiana Jones en een goede dosis Sherlock Holmes. “Het boek gaf mij hetzelfde plezier tijdens het lezen als Kuifje dat deed toen ik een jaar of twaalf was. Dat is voor mij de voornaamste reden om de film te maken: het komt bij mij zelden voor dat een roman me zo weet te vermaken als Fandorin. Ik ben in Amerika ook wel met projecten bezig, maar die hebben allemaal dat harde Amerikaanse karakter. Dit is iets anders, en het is voor mij een verademing om iets te maken dat zo’n andere stijl heeft. Fandorin is zeg maar Mozart vergeleken bij de Rammstein van Batavia.”