‘Ambiguïteit past goed bij me’

Hoofdpersoon van Het bedrog is Adam Napier. Hij raakt zijn baan kwijt aan zijn zwarte ondergeschikte, omdat er een quota is waaraan voldaan moet worden. Hij besluit Kaapstad te verlaten en zich terug te trekken in een dorre en lege uithoek van het land en daar een nieuw leven te beginnen. Daar raakt hij tegen zijn wil betrokken bij de dubieuze activiteiten van een oude schoolvriend, Cannings, die hij toevallig ontmoet, maar die hij zich volstrekt niet kan herinneren. Tegelijkertijd raakt hij gefascineerd door diens raadselachtige, jonge vrouw, Baby.

Het belangrijkste thema in de roman is identiteit. Galgut: ‘Het besef van identiteit intrigeert me. Je identiteit is tegelijkertijd dieper dan je kunt bevatten en oppervlakkiger dan wat dan ook. Het is verankerd in je genen en in die zin heb je er geen enkele invloed op. We hebben allemaal een genetische lijn die teruggaat tot aan de dinosaurussen. Aan de andere kant kan ik iedere identiteit aannemen die ik wil; ik kan iemand daarover van alles over vertellen en het zou volslagen overtuigend zijn. Het vreemde is dat identiteit die beide aspecten in zich herbergt, het onveranderlijke en het vluchtige.

‘Het is natuurlijk maar de vraag of Adam inderdaad een nieuwe start kan maken door te verhuizen naar een plek waar niemand hem kent. Of je überhaupt wel opnieuw kunt beginnen. Naast Adam zijn er meer personages die afrekenen met een oude identiteit en een nieuwe proberen aan te nemen. Die pogingen leunen op het idee dat je je eigen geschiedenis kunt herschrijven en dat je zodoende een nieuwe toekomst kunt smeden. Wat Adam overkomt in het boek, dat hij zich een oude schoolvriend niet kan herinneren, is me zelf een paar keer overkomen en zo ben ik geïnteresseerd geraakt door de vraag wat je je herinnert en wat niet. In dit boek wilde ik dat idee op nationaal niveau toepassen: wat verkiest een land zich te herinneren, hoe wenst het zich dingen te herinneren. En ook: wat besluit het te vergeten? Op dit moment zie je bijvoorbeeld dat oude ‘blanke’ plaatsnamen en straatnamen vervangen worden door ‘zwarte’. De vraag is natuurlijk of dat de juiste manier is voor Zuid-Afrika om een nieuwe start te maken. Kan een land zich op die manier een nieuwe identiteit verschaffen?

‘Zuid-Afrika heeft een zeer onstabiele geschiedenis. Eigenlijk is het nu voor het eerst dat we kunnen spreken van één land, want onder de apartheid waren het er in feite twee of meer. Het is dus logisch dat er nu vragen opkomen als hoe het is om Zuid-Afrikaan te zijn. Een heleboel zaken waarop we lange tijd onze identiteit baseerden zijn op losse schroeven komen te staan. Zo waren we generaties lang racisten en nu opeens niet meer. Als je vroeger blank was, was je zeker van je toekomst. Die zekerheid is weg. De mensen die vroeger onze ondergeschikten waren, zijn nu onze meerderen. Al die zaken raken onze identiteit. En iedereen verandert zijn eigen geschiedenis, niemand zegt van zichzelf dat hij daadwerkelijk een racist was. Iedereen claimt nu altijd al tegen apartheid te zijn geweest. En het geldt niet alleen voor de blanken, kleurlingen die ten tijde van de apartheid voor blank probeerden door te gaan, benadrukken nu juist hun niet-blank zijn. Er is dus veel verwarring over wie we nou eigenlijk zijn. In die zin gaat Het bedrog ook over Zuid-Afrika, is Zuid-Afrika niet zelf de bedrieger door te claimen een nieuw Zuid-Afrika te zijn?’

Los van die Zuid-Afrikaanse context zijn er ook andere elementen die in uw vorige boek aanwezig waren en in Het bedrog terugkeren. Ook op het persoonlijke vlak, zoals het passieve karakter van de hoofdpersonages.

‘Als je meerdere boeken schrijft, merk je dat bepaalde zaken vanzelf terugkomen. Dat gebeurt onbewust. Die vasthoudend passieve instelling van Adam heeft natuurlijk te maken met mijn eigen cynische blik en opvattingen. Het is waar dat ik zelf nogal wantrouwend ben ten opzichte van mensen die geëngageerd zijn – of dat engagement nu links of rechts is. Ik ben sceptisch ten aanzien van mensen die veranderingen willen bewerkstelligen. In het geval van Zuid-Afrika is het een actuele vraag: kun je iets veranderen? Ik geloof van niet.

‘Zuid-Afrika is altijd een land van doeners geweest, van rugbyspelers en barbecuefanaten. Momenteel is ons land snel aan het veranderen. Mensen die de nieuwe mogelijkheden zien komen vooruit. Er zijn mensen, ook zwarten, die nu hun kansen schoon zien om te pakken wat ze kunnen krijgen. Die behoren binnen de kortste keren tot een nieuwe elite, omdat ze het spel beheersen. En dat is prima. Ik ben alleen bang dat er opnieuw een groep ontstaat die zich gaat verschansen en de eigen positie met geweld zal verdedigen. Net als ten tijde van de apartheid, alleen is nu de elite gemengd. Zelfde spel, andere spelers.

‘Adam is niet in staat dat spel te spelen. Hij heeft een naïeve droom om terug te keren naar een periode waarin hij poëzie schreef. Op die manier hoeft hij zich niet aan de veranderende omstandigheden aan te passen. Ik deel die houding en opvattingen van Adam wel. Zuid-Afrika is niet heel geschikt voor mensen met een beschouwelijke of artistieke neiging.’

U schrijft over Adam, een personage, maar wilt u eigenlijk niet gewoon over Zuid-Afrika schrijven?

‘Zo is het in de loop van de tijd misschien wel geworden. Maar ik kijk niet alleen naar politieke of sociale problemen. Ik probeer naar meer basale menselijke zaken te kijken. Mijn eerste boeken waren veel minder maatschappelijk. Daarop kreeg ik de kritiek dat ik met mijn rug naar het land ging staan. Het is juist de scheidslijn tussen het persoonlijke en het publieke dat de kern van Zuid-Afrikaans literatuur vormt. Dat is ook het gebied waar ik me het liefst beweeg, dat beschouw ik als mijn territorium. Ik zie mezelf niet als de woordvoerder van mijn land. Schrijven is het enige waar ik me gekwalificeerd voor acht, maar wil je iets veranderen, dan is schrijven wel het meest zinloze dat je kunt doen. Ik zie mezelf als schrijver in Zuid-Afrika als een irrelevantie. De lezersmarkt is er heel klein en er is hooguit een zweem van intellectueel leven. Veel schrijvers hebben het land verlaten.

‘Tijdens apartheid zijn er krachtige boeken geschreven, die programmatisch waren in de zin dat ze wilden bijdragen aan het verzet tegen het systeem. Ik betwijfel of ik daar iets aan had kunnen toevoegen. Momenteel is het geen tijd voor duidelijke antwoorden, de situatie is oneindig complex. Maar ik ben goed in vragen die moeilijk zijn te beantwoorden. De ambiguïteit van nu past goed bij me.’

Damon Galgut (vert. Rob van der Veer) • Het bedrog (The Impostor) • Uitgeverij Querido • € 18,95 • 244 blz. • ISBN: 978 90 214 3440 7