De twijfel en de schittering van Europa

‘Is de orde van Maastricht wel levensvatbaar? Wat is Europese integratie? Wat zou het moeten zijn?’ Vragen die, geeft Mathieu Segers in de inleiding van Europa en de terugkeer van de geschiedenis meteen toe, geen eenvoudig antwoord hebben. Op het eerste oog is dat gek: de Europese Unie is al zo’n beetje vijfenzestig jaar in wording, dat proces zou toch op z’n minst enkele antwoorden moeten kunnen geven?

Europa als toeval

Segers, hoogleraar eigentijdse Europese geschiedenis en Europese integratie in Maastricht, ontkent dat niet, maar legt de nadruk juist op alle onvoorspelbare en onverwachte wendingen die sinds de jaren vijftig zijn gebeurd. Integratie is vaak de uitkomst van ‘onbedoelde uitkomsten van Europese politieke processen’. Oftewel: vooraf opgestelde plannen kunnen vaak meteen weer de prullenbak in. ‘Europa’, dat even suggestieve als ongrijpbare woord, ontstaat door toeval en in crises. Naast academicus is Segers ook columnist voor het Financieele Dagblad en in Europa en de terugkeer van de geschiedenis zijn een aantal van zijn columns verzameld.

Wat meteen opvalt, zeker in vergelijking met Het vervloekte paradijs, een selectie columns van Caroline de Gruyter, is dat Segers een meer academische toon aanslaat. Hij schuwt niet de dagelijkse ontwikkelingen in een academisch kader te plaatsen, ze op die manier te kleuren en uit de oneindige stroom gebeurtenissen te tillen. In een column van begin 2015 bespreekt Segers de paradox dat steeds meer mensen in Europa naar Duitsland kijken voor leiderschap, terwijl dat land minder vat heeft op Europese instituties. Dan concludeert hij: ‘De situatie onderstreept dat Duitsland de positie van Europese hegemoon verworven heeft.’ Wat dat precies betekent, wordt niet helemaal duidelijk – wat een simpel, maar krachtig inkijkje geeft in Segers’ publiek in het FD.

Verschillende zienswijzen

Waar De Gruyter de blaam voor het moeizame functioneren van de EU doorgaans bij de lidstaten legt, wijst Segers eerder naar de supranationale instituten in Brussel. Af en toe steekt hij daarbij een soms verwarrend, soms amusant moraliserend vingertje op. Het legt verschillende zienswijzen op de Europese integratie bloot – en precies dat is de reden dat de vragen die Segers oproept in de inleiding nog geen (definitief) antwoord hebben.

Europa en de terugkeer van de geschiedenis eindigt met een langer stuk, over ‘schemer en schittering’ in Europa. Dit essay is veruit het interessantste uit dit boek: gedurfder, scherper. ‘De Europese schittering komt van de twijfel, en de honger naar kennis en inzicht die daarbij past. (…) De dag dat Europa lui of zelfgenoegzaam wordt in deze zaken, zal de catastrofe opnieuw dichterbij brengen.’ Het essay gaat over dichters en denkers, politici en economen: dat is alles wat Europa is.