Sterke solo over vluchtelingenproblematiek
Regisseur Casper Vandeputte vroeg anderhalf jaar geleden aan onderzoeksjournalist Karel Smouter van De Correspondent om hem te helpen het debat over migratie en het asielbeleid beter te leren begrijpen. Het resulteerde in Fit to fly, een theatervoorstelling die middels het uitlichten van een casus van een vluchteling de problematiek op een aangrijpende manier dichtbij laat komen.
Vallinga (Vincent Linthorst) is een man van middelbare leeftijd die met zijn halflange haar, een zwart brillenmontuur, een zwart pak en een wit overhemd een wat ballerige indruk maakt. Hij heet vanachter een katheder het publiek welkom bij zijn referaat over de behandeling van gecompliceerde posttraumatische stressstoornissen. Na deze rede zal hij beëdigd worden als psychiater. De lezing draait grotendeels om het verhaal van een cliënt die Vallinga erg is bijgebleven.
Onaangename botsing
Tijdens het laatste kwartier van de oudejaarsavonddienst, toen Vallinga zich al verheugde op het feest dat hem te wachten stond, werd hem gevraagd om ‘nog even’ de geestelijke gesteldheid van een uitgeprocedeerde asielzoeker te beoordelen. Deze jongeman, door Vallinga ‘Gharib’ genoemd, had zichzelf die avond in het detentiecentrum van Schiphol in brand gestoken. Gharib vertelde de psychiater-in-wording nonchalant dat hij graag niet fit to fly verklaard wilde worden, om zo te voorkomen dat hij morgen zou worden teruggevlogen naar zijn land van herkomst. ‘Want anders is het allemaal voor niets geweest.’
Vallinga wordt op een pijnlijke manier uit zijn gerieflijke feestplannen gehaald. Bovendien laat hij zich niet zo makkelijk bespelen. Hij wil Gharib verder onderzoeken. Tijdens vervolgafspraken tekent hij het schrijnende verhaal van de jongeman op. De verwikkelingen waarin Gharib terechtkwam, vanaf het moment dat de bommen vielen in zijn wijk, tot het moment waarop hij zichzelf in brand stak, worden uitgespeeld door de psychiater. Linthorst is dan weer Vallinga, dan weer Gharib. Vandeputte belicht zo twee zijden van het thema.
Treffende perspectieven
Aan de ene kant zijn er de vreselijke situaties waarin Gharib, en vele andere mensen in oorlogsgebieden met hem, verzeild zijn geraakt, en die ervoor zorgden dat ze zich zo onveilig voelden dat ze wilden vluchten. Aan de andere kant is er het verhaal van de Europeaan die vanuit een veelal behaaglijke situatie het vluchtelingendebat aanschouwt, maar wiens dagelijks leven er verder weinig door wordt beïnvloedt – totdat ze ‘in het echt’ geconfronteerd worden met vluchtelingen. Dat de twee personages door één man worden vertolkt, is een effectieve regiekeuze. Het maakt reflectie onafwendbaar.
Mineur
Achter Vallinga’s katheder ligt een langgerekte kluit van schelpen. Daartussen bevinden zich aangespoelde plastic kisten, touwen, boeien, tonnen en zwemvesten. Het minimalistische decor zorgt ervoor dat de focus ligt op Linthorsts spel. Zijn tekstbehandeling en inlevingsvermogen houden de spanningsboog gedurende de anderhalf uur die de voorstelling beslaat, perfect vast. Het publiek is onbeweeglijk en stil. Wanneer de schelpen onder Linthorsts voeten knappen, klinkt het bijna alsof hij op schril krakende botten stapt.
Vluchtelingenproblematiek – het is een onbehaaglijk, deerniswekkend en bovenal hoogst actueel onderwerp. Het getuigt van lef om dit als thema te selecteren en van de voorstelling geen parodie of persiflage te maken. Het verhaal dat vertelt wordt in Fit to fly is exemplarisch, documentair en confronterend: een realistische benadering van de status quo. Dat dit zo goed uit de verf komt, is het resultaat van Vandeputtes benadering en Linthorsts prestatie, die samen een lovenswaardig geheel in mineur vormen.
