Welke klauwen moet je kiezen?

Bertolt Brecht is geen onbekende voor het Noord Nederlands Toneel: de Driestuiversopera (2000) en Arturo Ui (2003) voerden zij al eerder op. Het NNT maakt graag maatschappelijk betrokken toneel dat je dwingt tot een keuze, of je in ieder geval laat nadenken over die keuze. Ook kenmerkend aan het werk van Bertolt Brecht. Toneel heeft een educatief doel: ze dient de toeschouwer aan te zetten tot reflectie. Brecht hanteerde daarvoor een aantal stijlmiddelen, zoals onderbreking, flashbacks en commentaar geven om dat effect te bereiken bij de toeschouwer.
De Noorse regisseuse Victoria Meirik is wat dit betreft trouw aan Brecht. Je neemt als toeschouwer plaats maar tegelijkertijd vorm je een soort van jury. Je verwacht bijna dat je na afloop met elkaar gaat beraadslagen of het kind wel door de goede moeder uit de krijtkring is getrokken. De acteurs spelen zeer bewust hun rol, breken er af en toe uit en geven commentaar op wat er gebeurt op het toneel. En ook de enscenering – een toneel dat opgesplitst lijkt in twee delen – werkt mee. Bovendien worden alle rollen, op eentje na – die van Groesje – door mannen gespeeld. Al deze elementen zorgen ervoor dat je voelt waar de regisseuse met het stuk heen wilt en dus waar Brecht heen heeft gewild. Toch was er een verschil tussen de intentie van het stuk en de uitvoering voelbaar. Meirik bedient zich af en toe van te veel dramatische effecten, zoals stemmige muziek, hetgeen onnodig is in een voorstelling waar er een zo nadrukkelijk appèl op het verstand wordt gedaan.

People, they ain’t no good. I think that’s understood…

De voorstelling wordt gedragen door de hele groep – twee acteurs spelen maar één rol, terwijl de anderen regelmatig wisselen van personage. Dit zorgt ervoor dat er twee middelpuntvliedende krachten ontstaan waaraan je het stuk – en je eigen oordeel – kunt ophangen. De personages zijn erg statisch, van enige psychologische ontwikkeling is geen sprake. Groesje, gespeeld door Sophie van Winden, blijft de hele tijd die bezorgde vrouw die ‘haar’ kind wil redden en Ludo Hoogmartens speelt overtuigend Azdak: een dubbelzinnig personage; hij wordt de rechtspraak toevertrouwd, terwijl je hemzelf niet eens vertrouwt. Die twee lagen weet Hoogmartens op een geloofwaardige manier bijeen te brengen.
Alle andere personages laten de slechte kant van de mens in al zijn verscheidenheid zien. Loek Peters speelt overtuigend het theatrale karakter van Natella Abasjwili. Aan het einde van het stuk krijg je bijna medelijden met haar. Ze laat je vergeten dat ze aan het begin haar eigen kind heeft achtergelaten. Jef Hoogmartens weet met zijn spel de broodnodige humor te brengen, zoals hij dat reeds bewees in Troilus en Cressida. Zijn interpretaties zijn werkelijk hilarisch te noemen, zonder dat ze het dramatische effect verliezen. De hele groep weet vanuit het theatrale spel een nachtmerrieachtige wereld op te roepen en dat is een genot om naar te kijken.

Het stuk eindigt met het zingen van een prachtig refrein in een lied van Nick Cave – people, they ain’t no good, I think that’s understood – zo veel is je inderdaad duidelijk na het zien van deze voorstelling. Je wordt teruggeworpen op jezelf; je kunt niet wachten op iemand anders om een keuze te maken. Deze weinig hoopvolle mededeling is echter wel verpakt in fonkelend toneel.

De Kaukasische Krijtkring van het NNT is nog te zien tot en met 16 december 2006. Klik hier voor informatie en speellijst.