Zomerfabriek – NNT

Vileine grapjes

Spelen met vuur – Theaterwerkplaats Generale Oost en het NNT
Machinefabriek, Groningen • 7 Juni

Een extravagante bourgeoisfamilie brengt de zomer door in een luxueuze villa aan het strand. Op een zee van planken, die als een parketvloer zijn gestructureerd, installeren zij zich voor hun dagelijkse portie zon. De hitte is verzengend, een fel licht schijnt op de schaars geklede spelers. Een los podiumdeel, tevens bedekt met planken, beweegt als een golf op en neer.

Luidkeels pratend zoekt de familie wat spullen bij elkaar en haalt ze flauwe grapjes bij elkaar uit. Vader vermaakt zich goed met ballen en badmintonrackets en moeder doet haar yogaoefeningen. Daarbij houden ze met een schuin oog hun zoon Knut en zijn vrouw Kersten in de gaten. Knut, gespeeld door Yorick Zwart, houdt er een mysterieuze relatie op na met zijn nichtje Adèle (Mara van Vlijmen). Gekleed in een strak, gouden badpak, trekt ze zijn aandacht met bevallige poses die allemaal even hilarisch zijn.

Kersten (Floor van Berkestijn) valt als enige buiten de eigen gecreëerde wereld van de familie. Ze heeft moeite met de grappen die er gemaakt worden – niet zo verwonderlijk, als je ziet hoe vaak zij er het slachtoffer van is – en veelal wordt ze niet begrepen. Soms lijkt ze wel een gebruiksvoorwerp, waar je naar hartelust in kunt knijpen. Kersten houdt niet veel van haar man en vindt meer genegenheid bij huisvriend Axel. Ze vertelt hem dat ze zich verveelt in haar comfortabele leventje. Passie voelt ze soms wel voor hem, maar niet voor haar eigen man. Deze bekentenis maakt het stuk uit 1892 actueel. Hoe gerieflijk het westerse leven ook is, gevoelens van verveling slaan regelmatig toe. We zijn zo rijk dat we alles kunnen kopen en maar wat kunnen gaan zitten niksen.

De relaties tussen de personages zijn gecompliceerd, temeer omdat er onderling een vilein spel wordt gespeeld. ‘Grapje!’ is vaak de afsluiting van een bekentenis of een regelrechte aanval op een ander. Deze hilariteit is het pijnlijkst als Kersten een openlijke bekentenis doet aan Knut over haar gevoelens voor Axel. In zijn antwoord daarop put hij uit een reservoir van emoties die elkaar in razend tempo afwisselen. Hij is lief, boos, gemeen en onschuldig tegelijk. Het wordt eng om naar deze familie te kijken. De verwarring slaat toe, niet alleen bij Kersten, maar ook bij het publiek. Kerstens openheid komt haar duur te staan. Compleet binnenstebuiten gekeerd moet ze constateren dat de situatie blijft zoals hij is.

Echtheid en waarheid zijn zeldzame begrippen in deze voorstelling. Toch is er een keerpunt aan te wijzen waarop de voorstelling een andere, en eerlijker wending neemt. Als moeder plotseling verdwaasd de plankenzee inloopt, haalt vader haar daar vandaan. Zonder te praten vouwt hij haar armen om zich heen en tilt haar naar haar strandstoel. Dit gebeurt zo teder dat het buitengewoon contrasteert met de vluchtige, leugenachtige scènes van daarvoor. Sarah Moeremans laat op een bijzonder scherpe manier zien dat er maar een dun lijntje bestaat tussen realiteit en fictie. Ze heeft met passie geregisseerd en het vuur in de acteurs absoluut doen oplaaien.

Veel geschreeuw, weinig wol

Remix Cat on a hot tin roof – Het NNT in samenwerking met Urban Myth
Machinefabriek, Groningen • 7 Juni

In een prachtig, levensgroot poppenhuis ontvouwt zich dit familiedrama van Tennessee Williams. Chemische kleuren, in de pop-art traditie, bedruipen het toneelbeeld. De acteurs gaan al in even suikerzoete kleuren gekleed. Het ziet er prachtig maar onecht uit. En dat is nu precies de bedoeling, want in deze familie zegt niemand elkaar de waarheid.

Big Daddy is vijfenzestig jaar geworden en viert dat met zijn vrouw, zoons, schoondochters en kleinkinderen. Hij weet als enige niet dat de kanker in zijn lichaam is uitgezaaid. Zijn zoon Brick, voormalig profvoetballer, grijpt naar de fles sinds zijn beste vriend is gestorven. Met zijn vrouw wil hij niet meer naar bed en dat drijft haar tot waanzin.

Het verjaardagsfeest escaleert, iedereen is boos op iedereen en de waarheid komt na veel gelieg op tafel. Brick vertelt zijn vader dat hij dood zal gaan en biecht op dat zijn vrouw een affaire met zijn beste vriend heeft gehad, terwijl hij zelf ook gevoelens voor hem had. In het oorspronkelijke stuk is de homofiele Brick atleet. Tjon a Fong heeft een profvoetballer van hem gemaakt en bevestigt daarmee indirect dat er nog altijd een taboe rust op homofilie in de voetballerij.

De personages hebben een Amerikaanse manier van communiceren met elkaar. Ze praten veel, maar zeggen weinig. Hun manier van doen past in de huidige tijdgeest: het is veel, breed, oppervlakkig en snel. Bovendien wordt er nogal eens gehandeld vanuit financieel eigenbelang. Zowel de broer van Brick als zijn eigen vrouw zijn erg geïnteresseerd in de nalatenschap van Big Daddy: een grote katoenplantage. Het egoïsme viert hoogtij in dit poppenhuis. Big Daddy denkt dat mensen zoveel dingen kopen, omdat ze hopen dat ze op een dag onsterfelijkheid aanschaffen. Maar dat zal niet gebeuren, want ‘de mens is een dier dat sterft’. Met hun driften en emoties lijken deze personages inderdaad wel wat op beesten.

De karikaturale personages zijn meer dan eens grappig, vooral Kirsten Mulder in de rol van Big Mama kan op een hilarische manier om de zaken heen draaien. Toch blijft het stuk daardoor ook een beetje hangen op één lijn. Er wordt heel erg veel gepraat, geschreeuwd en gelogen. De momenten waarop de waarheid dan eindelijk boven tafel komt, zijn onvoldoende uitgewerkt om het publiek volledig te kunnen pakken. Daardoor mist het stuk de schrijnendheid die het wel had kunnen hebben.