Ten onder aan overdosis gevoel

Aanvankelijk is de wereld strak, recht, overzichtelijk. Het decor is een schematische aanduiding van interieurs: keurige kamers, netjes in het gelid. Maar hoe langer Eline Vere duurt, hoe schever het decor zakt. De uit balans rakende huizen zijn het symbool voor de gemoedstoestand van hoofdpersonage Eline. Is haar leven eerst nog duidelijk, haar toekomst hoopgevend, naarmate de tijd vordert, raakt ze steeds verder verstrikt in verwarring en verwachtingen.

Ambtenaar

Louis Couperus schetst in 1889 Den Haag als een saaie, burgerlijke stad waarin iedereen onvermijdelijk verzandt in een loopbaan als ambtenaar, met als belangrijkste ambitie een ietsje hogere ambtenaar te worden. Bij de première van dit stuk in de Haagse Koninklijke Schouwburg reageert het publiek met hoorbare herkenning. Gemompel gaat door de zaal bij een zinnetje als: “En, bevalt het op Binnenlandse zaken?” Iedereen heeft zo’n zelfde baantje in de hofstad. Eline Vere staat bovendien bol van de verwijzingen naar goede en slechte buurten om te wonen, naar gelang je maatschappelijke rang en stand. Aan het Haagse publiek te horen is er maatschappelijk gezien weinig veranderd sinds Louis Couperus (1863-1923). Regisseur Léon van der Sanden is zelf een Hagenaar en tekent de benauwde bourgeoisie met genoegen.

Hysterisch

Van der Sandens Eline doet haar best in het gelid te lopen, maar krijgt dat uiteindelijk toch niet voor elkaar. Ze hoort er wel bij, maar ze is tegelijkertijd een buitenstaander. Ze lijdt aan een structurele overdosis gevoel. Eline wil groots en meeslepend leven, zoals de dichter Hendrik Marsman dat noemt. Het burgerlijk keurslijf is haar te benauwd. Iemand als Eline Vere wordt in haar tijd eigenlijk vooral hysterisch gevonden. Voor Grote Gevoelens is geen ruimte. Daarom vlucht ze weg. Uit die stad, uit dat milieu, naar een decadente wereld van extase en morfine. Ze kan echter haar gevoelens en verlangens niet ontvluchten en rent daardoor haar ondergang tegemoet.

Gekte

Ondanks het ouderwetse taalgebruik en de toneelmatige aanpak is Eline Vere een eigentijdse voorstelling geworden. Maria Kraakman (ze kreeg een Gouden Kalf voor het haar rol in de film Guernsey uit 2005) zet als Eline de grilligheid van de gekte puntgaaf neer. Ze acteert extreem fysiek, met fladderende armen en benen, terwijl de rest van de personages opzettelijk statisch is in zijn bewegingen. Opvallend sterk is ook Mirjam Stolwijk als het serpent Betsy, de zus van Eline. Betsy is kortgehouden krengerig, tot ze een keer dronken is en al haar emotie eruit gooit. Enige nadeel aan Eline Vere is dat de teksten hier en daar wel erg Haags zijn. De vraag is of de rest van Nederland de boodschap ervan desondanks echt meekrijgt.

Eline Vere van het Nationale Toneel is tot en met 23 maart 2008 te zien in theaters in heel Nederland. Klik hier voor meer informatie.