Touwen als hartmonitor

Van Litouwen weten de meeste theaterliefhebbers vrijwel niets. Wat men wel weet is dat er in dat land al een aantal jaar fantastisch theater gemaakt wordt. Meno Fortas, het gezelschap van regisseur Eimantus Nekrosius, baarde al opzien met zijn eigenzinnige bewerkingen van Shakespeare, nu is Goethes klassieker Faust aan de beurt. Het verhaal van de geleerde Faust die uit zucht naar ultieme kennis over de wereld een pact sluit met de duivel blijkt in Meno Fortas’ enscenering allesbehalve versleten.

De aanpak van Meno Fortas is zowel groots als aards. Met creatief gebruik van eenvoudige middelen wekt de regisseur een eigen wereld met een eigen beeldtaal tot leven. Zo wordt er onder meer gebruik gemaakt van karton, spinnenwielen, brandende kaarsen en lucifers en complete takkenbossen. Touwen spelen een speciale rol: als Faust het pact met de duivel ondertekent ligt op de grond een touw met een knoop. Wanneer hij er naartoe loopt, komt hij terecht tussen touwen die door een legioen boze geesten zo worden bewogen dat ze de puls van een hartmonitor imiteren, waarbij de geesten ook de bijbehorende piepjes nadoen. Uiteindelijk worden de touwen opgetild en lijken dan een wateroppervlak waaronder de overmoedige geleerde neervalt en verdrinkt.

Kleiduiven

Deze simpele maar doeltreffende beeldtaal is bedoeld om de filosofische kanten van het verhaal te benadrukken, maar het effect is ook dat het verhaal een soort mythe wordt, niet zozeer bevolkt door uitgewerkte karakters maar door archetypen. Faust staat voor de mens die zucht naar kennis, het vrome meisje Gretchen (door Faust met hulp van de duivel verleid en daarmee in het ongeluk gestort) voor de vermoorde onschuld. God en de duivel blijken in dit universum even menselijk als de mensen zelf – zo blijkt de duivel graag kleiduiven te schieten.
Ook zit de voorstelling vol symboliek. God die in een wit gewaad een houten balk tegen de klok in voortzeult in onophoudelijke cirkels, roept associaties op met Sisyfus: de mythische figuur die is veroordeeld om tot in de eeuwigheid een rotsblok een berg op te sjouwen en het symbool werd van de altijd zwoegende mens. Subtiele visuele verwijzingen naar het kruisbeeld van Christus en de speeches van Hitler zitten ook in het stuk. Dat is mooi, want zo voorkomen de makers dat het stuk een al te weids gebaar wordt. Iets anders dat daaraan bijdraagt is de speelse lichtvoetigheid die regelmatig opduikt. Plotselinge grapjes, bijna clownesk, geven lucht aan de tragiek en het filosofisch geworstel in dit stuk.

Allure

Toch is de uiteindelijke kracht van deze Faust de grootsheid. Het lef om bijna steeds het complete toneelbeeld te gebruiken, het onafgebroken geluidsdecor en de grote verbeeldingskracht waarmee alle elementen (water, vuur, lucht en aarde) worden ingezet om ons mee te nemen in het drama.
Het is deze allure waarin de spelers van Meno Fortas vrij spel hebben om te schitteren, waarbij met name de titelrol en de rol van Gretchen meesterlijk worden vertolkt. De actrice die Gretchen speelt (Elžbieta Laténaité) weet op volkomen overtuigende wijze zowel kinderlijke onschuld, schoolmeisjesachtige verliefdheid en aangrijpende wanhoop en waanzin te tonen. De acteur die Faust vertolkt (Vladas Bagdonas) imponeert vooral door zijn bekwaamheid enorme lappen tekst tot leven te brengen, terwijl hij ook goed raad weet met het vele stille, mimeachtige spel. Dat de voorstelling geheel in het Litouws is, leidt geen moment af van de aandacht. Niet alleen is de vertaling (in boventiteling op een lichtkrant te volgen) ijzersterk, de vreemde taal geeft onbedoeld extra lading aan de onwerkelijke elementen van het stuk.

Boven alles is deze Faust er één voor ogen en oren. De intrieste violen van Samuel Barbers Adagio for strings zullen voorlopig nog herinneren aan pulserende touwen, zwaaiende takkenbossen en een kleiduiven schietende duivel.