De actualiteit als mijnenveld

Griekse tragedies en actualiteit: het blijft schipperen. Kies je als regisseur voor de nadruk op de Griekse tragedie dan heb je de kans een te archaïsche voorstelling te maken. Als je de klemtoon op het actuele legt, is het gevaar té actueel te willen zijn en derhalve het hele karakter van een Griekse tragedie te verliezen.

Regisseur Theu Boermans begeeft zich graag in dit mijnenveld. Hij heeft een grote voorliefde voor klassieke teksten die hij wil toetsen op herkenbaarheid in het hier en nu. Na de klassieker Don Carlos van Schiller is Ajax zijn tweede voorstelling waarin Toneelgroep Amsterdam en De Theatercompagnie samenwerken.

Hellend vlak

Waarom nu dus Ajax? In het kort het verhaal: Ajax voelt zich vernederd, omdat hem de wapenuitrusting van Achilles niet is toegekend. Traditie wilde het dat wanneer de grootste krijger zou sterven, de dapperste – degene die het algemeen belang meer dan wie ook diende – deze uitrusting zou verkrijgen. De legerleiding, Menelaos en Agamemnon, zijn dat echter niet van plan. Ze besluiten een wedstrijd uit te schrijven. Wie het beste kan uitleggen waarom hij die wapenuitrusting verdient, krijgt hem. Ajax is echter geen man van het woord en de prijs gaat naar Odysseus, een voortreffelijk redenaar. Ajax moordt daarom in een moment van complete waanzin het buitgemaakte vee uit, denkende dat hij de legerleiding te pakken neemt. De tegenstelling tussen Odysseus en Ajax is het uitgangspunt van Boermans Ajax geworden. Waar ziet men nog mensen met idealen? Waar is nog de idealist die zijn standpunten tot het uiterste verdedigt en zich niet laat afpoeieren met pragmatische oplossingen? Deze strijd is blijvend actueel.

Het prachtige decor (Bernard Hammer) past volledig bij Boermans opzet van de voorstelling. Het is een soort van houten, golvende, skipiste met in het midden een torentje. Zodra de huls van het torentje omhooggaat, zie je Ajax zitten, omringd door dode schapen. Hoewel het beeld in het begin wat te theatraal, zelfs komisch, overkomt, is het toch uitermate tragisch. Zoals hij daar zit, de gevallen held, moederziel alleen tussen al dat dode vee. Maar hij is ook de enige die zich schijnbaar moeiteloos voortbeweegt op het toch lastige, want heuvelachtige, decor. De andere acteurs hebben de grootste moeite zich staande te houden. Zo wordt subtiel aangegeven dat Ajax qua gemeenschapszin en moraal hun meerdere is.

Storende factor

Zoals gezegd ziet Theu Boermans in Ajax een standvastig man. Zo standvastig is Ajax dat hij uiteindelijk de uiterste conclusie trekt. Hij wil niet langer leven als er ruim baan gegeven wordt aan immorele lieden met dito overtuigingen. Aan Hans Kesting de taak deze Ajax voor het voetlicht te brengen en het moet gezegd: hij is er helemaal in geslaagd. Zijn aanwezigheid op het podium is weergaloos. Met gedrevenheid en intensiteit weet hij prachtig gestalte te geven aan een verscheurde en vernederde Ajax.

Halina Reijn zet met de rol van Tekmessa, de vrouw van Ajax, eveneens een acteerprestatie van formaat neer. Zij laat op indringende wijze de wanhoop en het verdriet van Tekmessa zien. Harry van Rijthoven en Hugo Koolschijn spelen, overtuigend, Menelaos en Agamemnon en zij worden bij hen precies de gelikte praatjesmakers met hun maatpakken en moderne manieren waar Ajax aan ten onder gaat. Een storende factor in het stuk is, echter, Boermans aanpak van het koor. Jappe Claes en Myranda Jongeling zijn als zodanig niet eens herkenbaar. Ze zijn te zwak en voegen derhalve niets toe aan de voorstelling, terwijl het koor in een Griekse tragedie een belangrijke commentaarfunctie heeft.

Dit is dan echter ook het enige minpuntje in een verder vlekkeloze, heldere en bovenal ontroerende voorstelling, die zowel eer doet aan de Griekse tragedie als laat zien hoe onverminderd actueel deze tragedies zijn. Want ook nu zijn er nog maar genoeg praatjesmakers. Van een mijnenveld is bij Boermans Ajax dan ook totaal geen sprake.

Ajax van Toneelgroep Amsterdam en De Theatercompagnie is nog te zien tot en met 1 december 2007. Op 18 november is er in de Amsterdamse stadsschouwburg een thema-avond rond deze voorstelling. Klik hier voor meer informatie en speellijst.