Een overdonderende hartenkreet
Met de locatievoorstelling A Clockwork Orange is de geboorte van d’Electrique, de nieuwe groep rondom Ko van den Bosch, een feit. Nadat zijn groep Alex d’ Electrique na 25 jaar wegens subsidiekorting het veld moest ruimen wordt de lijn van ruw, non-conformistisch theater doorgezet.
Hij bewerkte zelf de tekst en Ola Mafaalani nam de regie op zich. Betrokken en overdonderend theater is het resultaat, althans voor de ingewijde toeschouwer.
~
Bedrieglijke eenvoud
A Clockwork Orange wordt gespeeld in de NDSM-hal aan de Noordstrook in Amsterdam. De grootte van de hal is ontzagwekkend. Zover het oog reikt volgestouwd met zooi: bouwmateriaal, roestige auto’s en allerlei ramsjgoed. Aan de overkant van deze desolate ruimte hangt een enorme houten doos aan kettingen aan het plafond, zo’n drie meter boven de grond. Dit is het podium waarin, onder, naast, voor en zelfs achter het theaterspektakel plaatsvindt. Het eenvoudige uiterlijk is bedrieglijk, de doos (ontwerp André Joosten) is een inventieve constructie met een in de loop van de avond letterlijk overdonderend effect.
Geweld
Het publiek wordt vanaf de eerste minuut bedolven onder een dikke laag audiovisueel geweld. In een hoek van het podium zit een man. Hij schreeuwt en schreeuwt. In eerste instantie onverstaanbaar maar na een tijdje wordt duidelijk dat hij een verklarende woordenlijst voorleest. Want Alex en zijn gang hebben een eigen taal, een vreemde mix van Engels en Russisch. Punkband The Ex, voor de gelegenheid aangevuld met operazangeres Daniëla Bernoulli, laat de muziek aanzwellen en het geschreeuw wordt overstemd. Maar de gewelddadigheden worden alleen maar gruwelijker. Danseres Lonneke van Leth is sterk als de personificatie van al het aangerichte leed. Bloot, rillend en bedekt met liters dikke rode verf wringt zij zich in bochten en verbeeldt zo het lijden van de slachtoffers.
Uiteindelijk wordt Alex opgepakt en ‘gebrainwashed’. Hij leert geweld associëren met misselijkheid. A Clockwork Orange is een aanklacht tegen dit soort gedragsconditionering. Deze heropvoeding van criminelen tot politiek correcte en brave burgers berooft hen van hun vrije wil, hun individualiteit en dus hun menselijkheid.
Voorkennis
De impact van deze voorstelling is sterk afhankelijk van de voorkennis van de toeschouwer. Wie de film (te) goed kent, zal teleurgesteld naar buiten komen. In een razend tempo worden de belangrijkste verhaallijnen aangestipt maar veel blijven ook onaangeroerd. De grote afstanden tussen de verschillende speelvlakken die de acteurs en muzikanten moeten overbruggen halen de vaart soms uit het spel. De – vaak zeer plastische – scènes waar de film zo beroemd door is geworden, komen in de theaterversie niet altijd even helder uit de verf en wekken dan geen inleving maar afstandelijkheid bij de toeschouwer op.
Kenners van Alex d’Electrique daarentegen zullen naast de vertrouwde zwarte humor vooral de laatste scène kunnen waarderen. Hierin grijpt Ko van den Bosch de kans om een politiek statement te maken. Hij schreeuwt zijn woede uit over het bekrompen politieke klimaat en de subsidiekorting op zijn gezelschap. Bij de toeschouwer die geen weet heeft van de crisis rondom Alex d’Electrique zal deze boodschap waarschijnlijk niet aankomen. Een gemiste kans voor deze betrokken theatermakers. Maar voor de goede verstaanders is het een hartenkreet die tot op het bot ontroert. Een hartenkreet van een kwetsbare kunstenaar die wil vechten voor zijn vrijheid en individualiteit en zich niet laat ‘brainwashen’ door politieke spelletjes. Dat geeft hoop voor de toekomst van dit in Nederland zo onmisbare non-conformistische theater.
A Clockwork Orange speelt tot en met 24 juli tijdens het Over Het IJ Festival
