Magie in licht en donker

Eenmaal overdag en eenmaal in de nacht, dat is de simpele opdracht die Toon Michiels zichzelf stelt. Bij het zien van de vele neonborden langs de weg, voornamelijk bij de casino-steden Las Vegas en Reno, gaat zijn ontwerpershart sneller kloppen en begint hij met het aanleggen van zijn verzameling. De nachtopname wordt vanaf hetzelfde standpunt gemaakt als de dagopname, liefst zo kort mogelijk erop volgend.

Uitbundige landmarks

Desert Isle Motel, Las Vegas, Nevada, 1979 © Toon Michiels

Voor Michiels zijn deze beelden van groot belang, omdat ze iconische uitingen zijn van zijn verschillende passies. Allereerst is hij de Nederlandse grafisch ontwerper en typograaf die de overdadige vormentaal van de borden beschouwt als exotisch communicatiemiddel. Daarnaast is hij de fotograaf met een scherp oog voor het bepalende (tijds)beeld dat deze boodschappen in hun omgeving uitstralen. Tenslotte is hij de muziekliefhebber die het liefst verdwaalt in de rock ’n roll van Amerika waarvan deze uitbundige landmarks ook een representatie zijn.

De strak in het gelid hangende tweeluiken doen de zaal oplichten van kleurig optimisme. Het is de herhaling van combinaties, de ene nog frivoler dan de andere, die de toeschouwer in een bijna hallucinerende toestand brengt. Er straalt een flinke dosis weemoed vanaf: het besef dat deze typische vormen nooit meer in werkelijkheid gezien kunnen worden. Voeg daarbij ook het blijmoedige consumentisme dat de automobilist frontaal tussen de ogen moet hebben geraakt plus de hevige concurrentie tussen de verschillende motels, restaurants en casino’s, en de Amerikaanse seventies zijn haast aanraakbaar.

Verweesde indruk

Holiday Motel, Las Vegas, Nevada, 1979 © Toon Michiels

De fotograaf moet zich gerealiseerd hebben dat hij een voorbijgaande beeldcultuur aan het documenteren was. Het vastleggen van deze hoeveelheid ‘snelwegsculpturen’ heeft een groot deel van zijn tijd in beslag genomen: na de foto in daglicht moest er gewacht worden tot er voldoende duisternis voor de nachtfoto was. In het niet-digitale fototijdperk dienden beide opnamen met grote zorgvuldigheid gemaakt te worden, want de fotograaf was een dag later alweer op pad naar een volgende setting.

Het mooiste effect in de tweeluiken is de wat verweesde indruk die de dagfoto’s maken. De opgetuigde lichtzuilen zijn voornamelijk gemaakt om in het donker hun werk te doen: de kleurcontrasten, lettervormen en bewegende figuren schitteren de automobilist van verre tegemoet. Overdag staan ze er overbodig bij, vrijwel zonder functie, omdat de boodschap niet speciaal de aandacht trekt en ondergesneeuwd raakt door het visuele rumoer van de omgeving. Een wat beschaamde houding zelfs, die pas weer verdwijnt als aan het einde van de dag de zon ondergaat.

Stevige rockmuziek

Lone Palm Motel, Las Vegas, Nevada, 1976 © Toon Michiels

Ook de wereld áchter de afgebeelde neons vormt voor onze ogen een prachtig decor dat de fotograaf onbedoeld heeft meegenomen. Anno 2016 zien we de Amerikaanse samenleving in de fletse kleuren van het daglicht van de jaren zeventig. De auto – in vrijwel uitgestorven modellen – is heilig en alom aanwezig, mensen laten zich amper op straat zien. Het tijdsbeeld is ouderwets en, mede door de doelloos aandachtvragende lichtreclame, een weinig troosteloos.

Als vervolgens de duisternis invalt en de neonlichten aanflitsen, verandert het beeld in een fluweelzachte achtergrond waaruit de kleurige vormen en letters opnieuw hun werk gaan doen. De B-Jay Motor Lodge heeft ‘deluxe rooms’ met ‘color tv’. Het Rancho Anita Motel probeert gasten met ‘phones’, ‘cribs’ en ‘sitters’ te verleiden. De Silverbird heeft Ray Charles ‘in concert’. Iedereen die een maaltijd, een bed en overig vertier zoekt, wordt luidruchtig binnengeloodst om later zijn weg weer te vervolgen.

Het Rotterdamse eerbetoon aan Michiels is van een bescheiden omvang. De beelden spreken voor zich en behoeven geen enkele uitleg. De anonieme sfeer in de ruimte wordt helaas benadrukt door het harde licht en er zou, zoals een bezoeker terecht opmerkte, voor de beleving een stevige partij rockmuziek moeten klinken. Alleskunner Toon Michiels, die in zijn laatste levensjaren zelf ook een man van dag en nacht was, wordt desondanks op intieme en bijzondere wijze geëerd.