L’Heure du gaz in het Van Gogh Museum

De toon is bij binnenkomst direct gezet. De zalen zijn aangekleed door het vormgeversduo Clement & Sanôu (vooral bekend van decorontwerpen voor de nationale opera, ballet en theaters) en het theatrale uiterlijk waar zij voor kozen vat het dramatische thema van de tentoonstelling erg goed. De rode wanden en de lichten die deels uit dezelfde kleur bestaan, dragen bij aan een directe associatie met prostitutie. Deze vormgeving is niet slechts decoratief, een gaslantaarn te midden van de zaal verwijst naar l’heure du gaz, het moment waarop de prostituees de straat op mochten gaan om klanten te werven. Een van de doelstellingen van de tentoonstelling is om een compleet sociaal historisch beeld te schetsen. Er zijn dan ook veel historische voorwerpen te vinden, van visitekaartjes van bordelen tot politieregisters van veroordeelde prostituees. Naast deze voorwerpen krijgt de bezoeker veel informatie in tekstvorm.

Jean Béraud, Het Wachten

Inzicht in de geschiedenis van de Franse prostitutie

In vier thema’s wordt een beeld van de prostitutie geschetst. Het eerste thema dat de bezoeker treft is Onzekerheid en Dubbelzinnigheid. Het onderscheid tussen een fatsoenlijke vrouw en een prostituee werd op straat niet altijd gelijk zichtbaar. Deze onzekerheid over de verschijning van de vrouwen verwerkten kunstenaars met subtiele verwijzingen in hun kunst. Het werk Het Wachten van Jean Béraud lijkt op het eerste gezicht een normaal stadsgezicht waarop een meisje, en in de verte een man, zichtbaar is. Het meisje maakt echter oogcontact met de man. Op een equivalent werk van Béraud is te zien dat de man de vrouw heeft benaderd. Hoewel er geen directe verwijzing is, roept het toch vragen op over de intenties van zowel de man als de vrouw.

Van prostituee tot beroemdheid

Charles Carolus-Duran, Portret van Julia Tahl, bekend als Mademoiselle Alice de Lancey, 1876

Het thema Pracht en Praal van de courtisanes laat de wereld zien van de prostituees die zijn opgeklommen tot courtisane, vrouwen met een zekere status. Een voorbeeld is het portret dat Carolus-Duran maakte van Julia Tahl, die later uitgroeide tot de courtisane Mademoiselle Alice de Lancey. Ze wordt in volle glorie afgebeeld, met rijkelijke stoffen. Toch verwijst het vuurrode kussen en het diepe decolleté, naar haar afkomst.

Henri de Toulouse-Lautrec, In de salon: de divan, ca.1893

De laatste twee thema’s zijn minder romantisch. In het bordeel: van afwachten tot verleiden geeft een inzage in hoe het er in de bordelen aan toe ging. Henri de Toulouse-Lautrec, kind aan huis bij verschillende bordelen, bracht de dames van lichte zeden respectvol en waarheidsgetrouw in beeld. Niet alleen de ontmoetingen met klanten, maar ook de dagelijkse bezigheden van de vrouwen verbeeldde hij.

André Derain: Vrouw in hemd of Danseres, 1906

Avant-garde

Het laatste thema staat in teken van de periode 1900 tot 1910. Prostitutie was toen een vast onderwerp geworden in de avant-garde kunst. Het ging niet zozeer meer om het onderwerp prostitutie zelf, maar meer om de kleuren, vormen en expressiviteit waarmee weergeven werd. De vrouwen zijn opzichzelfstaande figuren, los van de context van het bordeel. Ze lijken zo meer gewaardeerd, en de kunstenaar meer solidair met zijn onderwerp.

De ontwikkeling van de verbeelding van prostitutie wordt in deze tentoonstelling erg goed in beeld gebracht, net als de sociaal historische context van de desbetreffende periode. Althans, zo lijkt het. Wat echter ontbreekt is de stem van de vrouwen zelf. Wellicht is dit achterwege gelaten om het tijdsbeeld zo realistisch mogelijk te houden, aangezien de prostituees destijds ook maar weinig van zich konden laten horen. Toch is dit een gemis, juist om gestalte te geven aan het zelfs nu nog zo actuele onderwerp. Wat overblijft is een geïdealiseerd, romantisch beeld van de prostitutie, maar wel in een prachtige tentoonstelling.