Kijken mag, voelen moet

In de koele, donkere centrale ruimte van het fort plaatste Rob Sweere (1963) zijn Blue Room (2006). Een streep van blauwe tl-buizen doorsnijdt het grondoppervlak. Daarboven is een houten bankje met vier kabels aan het plafond bevestigd. Het lijkt gemaakt om met z’n tweeën heerlijk op te schommelen, maar dat blijkt niet de bedoeling: de bezoeker wordt uitgenodigd te gaan liggen. Alleen.

Plafond wordt sterrenstelsel
Als ik mijn hoofd op het kussen laat zakken, wordt duidelijk waarom. Ter hoogte van mijn borst voel ik een krachtig kloppen dat het van mijn eigen hart lijkt over te nemen. Het onvermijdelijk toenemende lichaamsbewustzijn is angstaanjagend en rustgevend tegelijk. Ik besluit te ontspannen en kijk naar het tongewelf dat door de tl-buizenbaan een grijsblauwe gloed krijgt. Terwijl ik zachtjes heen en weer wieg, veranderen de boorgaten boven me in een sterrenstelsel.

Blue Room

Er doemen in deze tentoonstelling van installaties, maquettes, films en foto’s meer verwijzingen naar het heelal op. Dat begint al bij de titel: In Orbit, waarmee Sweere ons eraan herinnert dat we ons voortdurend door een onmetelijk groot universum bewegen. De kern van de tentoonstelling wordt gevormd door een vijftal gerealiseerde installaties zoals Blue Room, die de bezoeker bewust maakt van zijn eigen lichamelijkheid en hem verleidt te blijven mijmeren.

Geluid zien en voelen
Om het lichaamsbewustzijn te stimuleren, schuift Sweere graag een beetje met de functies van de zintuigen. Zo word je in het fort met de film Soundsourcing (2011) geconfronteerd met vrij onaangename, meer dan levensgrote beelden van functionerende stembanden. Het geluid is niet van belang, het is het beeld dat je niet meer kwijtraakt. Een eindje verderop wordt de Genieloods (een tentoonstellingsruimte net buiten de dijk) zowel fysiek als auditief gevuld met het prachtige Drone (2005): een groot, houten object dat als een reusachtige midwinterhoorn indringende, lage tonen voortbrengt. De toeschouwer mag plaatsnemen in de vierkante monding om het geluid in zijn gehele bloedbaan te laten resoneren.

Liggen in de buitenlucht
Een andere manier die Sweere toepast om de wereld met vol bewustzijn te ervaren, is door te gaan liggen. Deze kanteling van het gezichtsveld is eenvoudig, maar zeer doeltreffend. Dit doet hij niet alleen. Al sinds 2004 reist hij voor zijn Silent Sky Project de hele wereld over om met groepen mensen op uiteenlopende plekken in de buitenlucht op de grond te gaan liggen en vervolgens een half uur zwijgend de ruimte te ervaren.

Silent Sky Project

Op het fortterrein worden foto’s getoond van het Silent Sky Project. De groepen in de sneeuw, in een cirkel, op een dak, in het zand zijn veelal van bovenaf gefotografeerd, waardoor de In Orbit-bezoeker ze als een vogel waarneemt. De meest recente foto is genomen langs de Sluipweg (waarlangs de dood heeft weten te ontsnappen) (2006-2008) van Hans van Houwelingen, een paadje rondom het fort geplaveid met grafstenen. Een bijzonder geschikte plek om de menselijke nietigheid ten opzichte van het heelal aan den lijve te ondervinden.

Sweeres belevingsinstallaties zijn mooi door hun schijnbare eenvoud en komen goed tot hun recht op het fortterrein. Deze hooggelegen plek, omringd door vlak land en weidse luchten, brengt je dan ook makkelijk in een mijmerstemming. Het kost hier eigenlijk meer moeite om niet in het gras te gaan liggen en naar de voorbijdrijvende wolken te staren. Een half uur is dan al snel te kort.