Strak college over speelse geest

Vaak is het werk dat in de kunsthistorische canon terechtkomt een apotheose  van een zoektocht. Interessant aan Malevich is dat de kunst waar hij om bekend staat niet het eindpunt bleek. De tentoonstelling geeft daardoor een nieuwe blik op die zoektocht: het idee dat er misschien helemaal geen zoektocht was.

Na het suprematisme, zijn eigen uitgevonden abstracte stijl, keert Malevich terug naar figuratief schilderen. Toch gaat hij ook verder, omdat hij experimenteert met het nieuwe ‘supranaturalisme’ waarin hij kleur en vorm gebruikt om gevoel weer te geven. De prachtig sobere, nog realistischer reeks die hij drie jaar voor zijn dood maakte lijkt weer een nieuw stijlonderzoek te beginnen. De cirkel is rond? Nee, de indruk wordt gewekt van een man die zijn meesterschap steeds anders inzet.

Zelfportret, 1910-11, foto: Staats Russisch Museum, Sint-Petersburg

Voorbeelden van speelsheid

Aan de muren is verrassend werk te vinden, dat de indruk wekt van een speelse geest die bleef uitproberen wat mogelijk was in de schilderkunst. Het late zelfportret in de stijl van de renaissance is prachtig, maar minstens zo opvallend is het zelfportret in de stijl van de door hem bewonderde Paul Cézanne – een vroeg werk, uit 1910. Het toont de Rus in post-impressionistische kleurcontrasten, die al richting het expressionisme gaan. Malevich maakt er een aquarel van die hij met tempera, oostindische inkt en vernis (!) op papier zet. En natuurlijk is één van de vier zwarte vierkanten aanwezig. Zelfs dat is niet zo strak als men zou verwachten: de potloodlijnen zijn nog te zien en de rand van het canvas is niet ingekleurd. Bovendien – een waarschuwing voor perfectionisten – het is nét niet helemaal recht.

Toekomstiger, sterker man, reconstructie kostuum voor opera ‘De overwinning op de zon’, 2013, foto: Staats Russisch Museum, Sint-Petersburg

Informatie tegenover absurditeit
De looproute is strak uitgepland en de zaalteksten torenen boven de bezoeker uit, ze zijn lang en aanwezig. Er is niet veel kans het college dat het museum hier geeft te ontwijken. Natuurlijk is het de vraag of men dat wil, want de meeste kunstliefhebbers lopen geïnteresseerd lezend rond. Toch was minder sturing misschien beter geweest, om de bezoeker de kans te geven een persoonlijke eerste indruk te krijgen.

De opera De overwinning op de zon, die Malevich maakte met componist Matjoesjin en dichter Kroetsjonych, vormt hierop een uitzondering. In het midden is daar ineens het zaaltje met de verfilming van de nieuwe versie, die in 2013 door Russische studenten werd opgevoerd. Hier doet het grote plakkaat aan informatie tekort en dat is goed – de film is bizar en laat de creativiteit van de kunstenaar tot leven komen. De meeste bezoekers die in de mini-bios plaatsnemen blijven minstens een half uur verbaasd zitten.