Finse kunst te lang onbekend gebleven
De periode rond 1900 blijft een interessante periode voor kunsthistorisch onderzoek. In hoog tempo volgde de ene avant-garde beweging de andere op. Terwijl in de kunst van de late negentiende eeuw de laatste resten romantiek – zoals de hang naar oude volksverhalen – zichtbaar waren, diende het symbolisme zich al aan. Vervolgens zagen het expressionisme en de sociaal-realistische kunst het daglicht. In de tentoonstelling Finse kunst rond 1900 laat het Gemeentemuseum Den Haag in samenwerking met Ateneum Art Museum in Helsinki en Östereichische Galerie Belvedere in Wenen zien dat ook voor de Finse kunstwereld deze periode zeer dynamisch was.
De opstelling van de tentoonstelling Finse kunst volgt voor een groot deel de indeling in kunststromingen. De invloed van andere Europese schilders uit die tijd is duidelijk merkbaar. Er kunnen drie verschillende invloeden genoemd worden: de Scandinavische inspiratie door onder andere Edward Munch, de Russische door onder andere Vasily Kandinsky en de Franse door pointillisten als Paul Signac en Georges Seurat. De tentoonstelling geeft een bijzonder goed inzicht in werk dat tot nu toe vrij onbekend is gebleven. En ook zonder de vele vergelijkingen is er een grote waardering voor deze kunst.
 |
| Akseli Gallen-Kallela, De (grote) zwarte specht, 1893, gouache op papier, bevestigd op doek, 145 x 90 cm, collectie Ateneum Art Museum, Helsinki |
Kalevala
Ook de Finse nationaliteit speelde een grote rol in de kunst van het fin-de-siècle. Na eeuwen van Zweedse overheersing en jaren van Russische bezetting, ontwikkelde Finland een grote behoefte aan onafhankelijkheid. Zoals vaker gebeurt in het proces van streven naar onafhankelijkheid, werd er naar de eigen culturele identiteit gezocht. Die zoektocht ging ver terug; zo werden oude volksverhalen opgetekend. Een van deze verhalen was de Kalevala, het nationale epos van Finland. Het vormde een grote inspiratiebron voor bijvoorbeeld de kunstenaar Akseli Gallen-Kallela. In zijn werk dat heldere kleuren en decoratieve elementen bevat, komen scènes uit dit epos veelvuldig voor.
Eigen ‘kleur’
Ondanks de vele verwijzingen naar modernistische stromingen en buitenlandse kunstenaars, heeft de Finse kunst zeker een eigen ‘kleur’ en karakter. De landschappen zijn bijvoorbeeld een verheerlijking van het Finse landschap en onderscheiden zich door een bepaalde lichtval of kleur van het licht, die typisch de kleur van het Finse licht is. In Lenteavond; het ijs breekt (1897) van Hugo Simberg, spat het geweld van een gouden avondzon uit het schilderij en zorgt voor een bijna abstract schilderij door de constaterende kleurvlakken die zijn ontstaan.
 |
| Hugo Simberg, Lente avond, het ijs smelt, 1897, olieverf op doek, 27 x 37 cm, collectie Ateneum Art Museum, Helsinki |
Opvallend is ook het lila-grijs dat onder andere in Baltische haringmarkt (1905) van Alfred Wiliam Finch opvalt, een kleur die je niet bij Finland bedenkt, maar die je na het bekijken van dit schilderij met het land zal associëren. Bij Finch is in ander werken de invloed van Seurat zichtbaar in de techniek van het pointillisme en het gebruik van lichte, heldere kleuren.
Vrouwen in de voorhoede
Terwijl in de tentoonstelling in eerste instantie een historische lijn wordt gevolgd, legt Soili Sinisola, de directeur van het Ateneum Art Museum, in de inleiding van de catalogus juist de nadruk op onderzoek naar het aandeel van vrouwelijke kunstenaars in de Finse avant-garde. Het werk van vrouwelijke kunstenaars is experimenteler dan dat van hun mannelijke
collega’s, maar werd in de belangrijke trends van het modernisme vaak niet
beschreven.
 |
| Helene Schjerfbeck, Zelfportret met zwarte achtergrond, 1915, olieverf op doek, 34 x 42 cm, collectie Ateneum Art Museum, Helsinki |
In de catalogus is de nadruk op dit aspect groter dan de inrichting van de tentoonstelling doet vermoeden, maar het werk van de vrouwlijke artiesten neemt toch een bijzondere plaats in. Een deel van het getoonde werk van Helene Schjerfbeck en Ellen Thesleff, wordt getoond in een van de ‘nissen’ die het Gemeentemuseum Den Haag rijk is. De kleine schilderijen zijn in deze serene omgeving meer op hun plaats dan tussen het geweld van sommige werken in de grote tentoonstellingen. Het bijna abstracte werk met prachtige kleuren en bijzondere lijnen Balspel (1909) van Thesleff bijvoorbeeld, of het zelfportret van Schjerfbeck uit 1915 dat als promotiebeeld voor deze expositie is gebruikt. De bijzondere rol die deze kunstenaressen spelen in het geheel, krijgt juist extra nadruk door deze plek. De mooie, fijne werken kunnen in alle rust bewonderd worden.
