Kunst / Expo binnenland

Een nieuwe blik op Ed van der Elskens Amsterdam?

recensie: Ed van der Elsken - Mijn Amsterdam

.

<i>Amsterdam, de Dam 1966</i> © Ed van der Elsken / Nederlands Fotomuseum, courtesy Annet Gelink Gallery
Amsterdam, de Dam 1966 © Ed van der Elsken / Nederlands Fotomuseum, courtesy Annet Gelink Gallery

Met bovenstaande woorden begint Ed van der Elsken zijn in 1979 verschenen fotoboek Amsterdam! Oude foto’s 1947-1970. In de jaren tachtig voegde hij aan zijn Amsterdam-werk nog kleurenfoto’s en filmbeelden toe. Van der Elsken (1925-1990) begon zijn loopbaan in Amsterdam en heeft er zijn leven lang gefotografeerd en gefilmd. Wie kent niet zijn zwart-witfoto’s van meisjes met suikerspinkapsels, nozems op de Nieuwendijk, de twist dansende jongeren, demonstranten op de huwelijksdag van Beatrix en Claus en kleurenfoto’s van punkers op het Leidseplein; foto’s die prachtige tijdsdocumenten vormen. Tussendoor maakte Van der Elsken ‘uitstapjes’ naar ondermeer Parijs en Hong Kong. Om een nieuw licht te werpen op het vertrouwde Amsterdam van Ed van der Elsken vroeg FOAM aan de Britse fotograaf en curator Martin Parr – groot liefhebber van Van der Elskens werk – een selectie te maken uit het archief.

Hartstocht

Parr: “[…] Ik denk dat deze tentoonstelling vooral bedoeld is om meer te weten te komen over Van der Elskens leven, zijn overtuigingen en zijn blijvende hartstocht voor Amsterdam.” Parr heeft ervoor gekozen om met een kleine honderd zwart-wit- en kleurenfoto’s, enkele films, een paar citaten, brieven en andere documenten een beeld van Ed van der Elsken en van zijn geliefde Amsterdam te laten zien.

Vivaldi

Het is een goede doch ietwat voor de hand liggende keuze om de verschillende media die Van der Elsken hanteerde naast elkaar te tonen. Ook vele andere Van der Elsken-tentoonstellingen van de afgelopen jaren hadden die vorm. Met fotografie, film en persoonlijke tekst wilde Van der Elsken het leven vastleggen en becommentariëren. De op de tentoonstelling getoonde films als Fietsen (1965), Welkom in het leven lieve kleine (1963) en Een fotograaf filmt Amsterdam (1982) zijn juweeltjes. In Welkom in het leven lieve kleine staat de Amsterdamse Nieuwmarktbuurt (waar Van der Elsken met zijn gezin woonde) en de geboorte van zijn zoon Daan Dorus centraal. In Fietsen zijn Amsterdamse straatbeelden met fietsers te zien. Vele jaren later monteerde Van der Elsken de fraaie filmopnamen – begeleid door muziek van Vivaldi – als ‘pauzefilmpje’ in zijn afscheidsfilm Bye (1990).

Foto’s in boekvorm

De vrij kleine afdrukken die de wanden van de drie tentoonstellingszaaltjes sieren, lijken op een of andere manier niet goed tot hun recht te komen. De meeste foto’s zijn sterker in boekvorm – zoals bijvoorbeeld in het eerder genoemde boek Amsterdam! – waar je ze al bladerend relatief groot voor je ziet en ze nauwkeuriger kunt bekijken. Waar de foto’s rijmen met de naastgelegen beelden als in een film, en waar ze bovenal worden begeleid door door de directe persoonlijke
teksten van Ed van der Elsken. Een foto was voor hem zelden een op zichzelf staand gegeven, maar kreeg vooral betekenis in relatie tot andere fotografische beelden en teksten. Zowel in zijn fotografische als in zijn filmische werk vormen beeld en tekst een eenheid. Een enkel citaat, de (soms zeer hilarische) brieven en de vintage prints uit de jaren vijftig en zestig vol krasjes en handgeschreven krabbels van de fotograaf versterken het persoonlijke karakter van de tentoonstelling, maar het geheel heeft toch niet de impact van zijn persoonlijke fotoboeken, fotoromans of films. De aan Ed gerichte lieve briefjes van Bill Brandt, Emmy Andriesse, Majoor Boshardt en Toon Hermans ondersteunen de tentoonstelling nauwelijks, omdat er geen relatie is met de getoonde foto’s en films. Martin Parr is overigens verre van enthousiast over Amsterdam!: “Rommelig, slecht gedrukt en vooral slecht samengesteld; er staan te veel zwakke foto’s in,” vertelde hij Parool-journalist Peter van Brummelen.

Hoe dan ook blijft Mijn Amsterdam een vermakelijke, nostalgische zomerpresentatie en een feest der herkenning. Ook is er een handvol niet eerder getoonde afdrukken van kleurendia’s gemaakt op de kermis op de Nieuwmarkt te zien, en worden nieuw ontdekte filmopnamen (2 minuten) getoond. Voor de echte fans is er behalve het fotoboek Amsterdam! ook een nieuwe begeleidende publicatie en dvd verschenen en vertoont de VPRO zijn films.