Portretten en landschappen: ontwikkelingen in China

.

Liu Zheng, The Chinese (Serie) – Three Country Strippers, Houshentai, Henan Province, 2000

De openingstentoonstelling in SM’s is samengesteld door Gijs van Tuyl, de huidige directeur van het Amsterdamse Stedelijk Museum. De Bossche tentoonstelling omvat werk van achttien Chinese kunstenaars, veelal dertigers en veertigers, die werkzaam zijn in steden als Beijing, Shanghai en Guangzhou (voormalig Canton). In het ruime industriële onderkomen van SM’s wisselen spectaculair groot en intiem klein, zwart-wit en kleur, film en fotografie, documentair en geënsceneerd werk elkaar af. Steeds staan de Chinezen en hun stedelijke omgeving centraal.

Propagandakunst

Onder Mao Zedong moesten Chinese kunstenaars met hun beeldend werk de communistische zaak dienen. Grootse en meeslepende propagandabeelden en -schilderijen waren het resultaat. Maar wat willen kunstenaars in het moderne China met hun kunst vertellen? Of in dit specifieke geval: wat willen de achttien Chinese kunstenaars – door Europese curatoren waaronder Van Tuyl geselecteerd – uitdrukken met hun beeldend werk? Thema’s die in de getoonde foto’s en video’s aan bod komen zijn het Maoïstische verleden, het gezin, het individu, urbanisme, het contrast tussen het leven in de stad en op het platteland, en de kapitalistische wereld versus socialistische tradities.

Wang Jinsong, Standard Family (Series), 1996

Standard Family

Zo nam Hai Bo het fotoalbum van zijn ouders als uitgangspunt. De zwart-wit (groeps)portretten uit de jaren zestig en zeventig laten familieleden van de fotograaf en vrienden, partijgenoten en collega’s van zijn ouders zien. Hai Bo zocht contact met de mensen op de foto’s en portretteerde ze opnieuw in exact dezelfde positie, maar dan op glossy kleurenfilm. Onder de titel Recollections worden de portretten uit het heden en verleden in een tweeluik gepresenteerd. Op de wat verschoten zwart-wit portretten gemaakt ten tijde van Mao’s Culturele Revolutie, is de kleding en de haardracht van de vrouwen identiek. De aandacht wordt hierdoor vooral naar de gezichten getrokken. Op het eigentijdse portret dragen de vrouwen kleding en kapsel naar keuze. Het is frappant om te zien hoezeer de gezichtsuitdrukkingen ondanks het verstrijken van de tijd onveranderd zijn gebleven. Liu Zheng brengt weer een heel ander aspect van China’s heden en verleden voor de camera. Op enorme foto’s is een wereld van keizers, concubines, courtisanen en soldaten in scène gezet. Op deze manier laat Zheng de onder het communisme onderdrukte oude tradities herleven.

Voor de fotomontage Standard Family heeft Wang Jinson 200 één kind-gezinnen geportretteerd tegen een fel rode achtergrond. Ook vandaag de dag propageert de Chinese overheid het gezin met één kind. Net als in de groepsportretten van Hai Bo is er sprake van een spanningsveld tussen de massa en het individu. Men conformeert zich, maar onderscheidt zich tegelijkertijd als individu. Wie nauwkeurig kijkt, ontdekt in de Standard Families subtiele verschillen qua houding, pose, kleding en gezichtsuitdrukking, verschillen die blijk geven van de sociale situatie en misschien zelfs van ambities en verlangens van de geportretteerden. Song Yong Ping documenteerde zijn ouders, die hij de laatste twee jaar van hun leven verzorgde. Een leven vol ontberingen en gedwongen arbeid op het land heeft zichtbaar een stempel gedrukt op hun gezondheid. In een serie intieme zwart-wit foto’s legt hij onverhuld hun dagelijks leven, hun zwakheid en tenslotte hun dood vast.

Yang Yong, Cruel Diary Of Youth (Series), 2002 – 2003

Urbanisme

Voor de Beijing Tour Guide Serie maakte kunstenaar Hong Hao digitale foto’s op toeristische trekpleisters zoals Tian’anmen, het Plein van de hemelse vrede. Met behulp van digitaal knip- en plakwerk plaatst hij zichzelf als gids in een menigte van Westerse toeristen. Op de achtergrond zijn behalve de glorieuze overblijfselen van het communisme – waaronder Mao’s gigantische portret – ook postmoderne hoogbouw en Westerse reclames te zien. Yang Yong is gefascineerd door het leven van jongeren in de grote stad. Voor zijn serie Cruel Diary of Youth volgde hij tijdens lange nachten groepjes jongeren die de stad intrekken om uit te gaan. Het resultaat is een filmisch beeld van jonge vrouwen in het nachtelijke Shenzhen, waarin de veranderingen in de grote stad en de daaruit voortvloeiende verveling, vervlakking en eenzaamheid voelbaar zijn.

Onder de titel Urban Fiction fotografeert Xing Danwen architectonische modellen van moderne gebouwen. Ze benadrukt deze steriele wereld van beton, staal en glas nog extra door mensfiguren in haar digitale foto’s te plaatsen. Ou Ning en Cao Fei leggen met hun video San Yuan Li het eigentijdse leven van de gelijknamige stad in Zuid-China vast. Als een Chinese versie van Koyaanisquatsi tonen de makers in fraaie zwart-wit beelden – die deels versneld worden afgespeeld, vergezeld van ritmische technomuziek – het langzaam ontwaken van het leven in de stad en op de omringende rijstvelden, het op gang komen van de verkeersstromen, het werkende bestaan in de naai-ateliers en de kantoren, het eten in de straatkeukens, het winkelen en uitgaan, het invallen van de duisternis en ten slotte de slapende stad.

Schaduwzijde van het kapitalisme

Uit de tentoonstelling blijkt dat Chinese kunstenaars steeds vaker de foto- of videocamera hanteren om de snelle veranderingen in het land en de daaruit voortvloeiende (identiteits)-problemen en de schaduwzijden van het kapitalisme vast te leggen en te interpreteren. Van Tuyl en zijn mede-curatoren hebben een veelzijdig, fraai overzicht voor ons samengesteld, waaruit de sociale en maatschappelijke ontwikkelingen in het moderne China van afgelopen jaren zich goed laten aflezen. De geselecteerde kunstenaars geven rekenschap van hun eigen sociale omgeving en maken werk met een sterke eigen identiteit. Daar moet je in China zelf toch nog verdraaid goed naar zoeken tussen de landschapjes in pen en inkt en de geschilderde draken.