Bijzonder experiment met vele filmstijlen

Een bijzondere nieuwe Brits-Nederlandse productie gebruikt ongestoord verschillende filmstijlen om de wereld van een psychiatrisch patiënt na te bootsen. Shock Head Soul is een interessant filmisch experiment.

Is het een documentaire of een fictiefilm? Shock Head Soul gebruikt elk mogelijk middel om de psychose van de negentiende eeuwse advocaat Schreber in beeld te brengen. De vormvraag blijft tot het eind van de film in het midden hangen. Het sluit aan op het daadwerkelijke leven van Daniël Paul Schreber die in 1893 rechter wordt in Dresden en tien jaar later zijn eigen vrijheid als psychiatrisch patiënt bij hetzelfde hof verdedigd.

Psychotisch gedrag in repetitieve beelden

Shock Head Soul ensceneert de ziekte van Schreber aan de hand van diens eigen memoires, Denkwürdigkeiten eines Nervenkranken. Freud schreef er een bekende theorie over en zijn casus is nog steeds bekend onder psychiaters. Simon Powell, die met Bodysong uit 2003 een BAFTA won, probeert de memoires in filmvorm te gieten. Hij verwerkt met zijn mengvorm drie lagen in de film. De historische blik van hedendaagse psychiaters, het gedrag van de mens Schreber en een deel van de innerlijke wereld van de patiënt. Daarmee zien we de persoon zowel op metafysisch als gevoelsniveau, en dat is soms wel schakelen.

Hoewel het werken met drie realiteiten een opmerkelijke film oplevert, blijft de film afstandelijk. We kunnen natuurlijk niet in het hoofd van een schizofreen kijken, maar het beeld van hersenziekte in Shock Head Soul is toch niet zo indrukwekkend als het beeld dat de film Tarnation geeft. Daarin filmde hoofdpersoon Jonathan Caouette zijn eigen leven. Tarnation mondt uit in een chaotische montage van een psychotisch bestaan. Een indringende stijl die onder de huid gaat zitten en de kijker mede deelgenoot maakt van de ziektebeleving.

Andere realiteiten

Shock Head Soul is veel gestyleerder en maakt zowel dramatisch als documentair minder impact. Alle uitspraken van de toppsychiaters die worden aangevoerd liggen in elkaars lijn en vullen de gedramatiseerde beelden niet genoeg aan. Het is een aardige vondst om hedendaagse psychiaters in kostuums in de rechtszaal neer te zetten. Maar het wordt storend als de vragen van Schrebers vrouw direct door de psychiaters worden beantwoord als onderdeel van haar realiteit.

De ensceneringen van Schrebers psychotische gedrag worden repetitieve beelden die wel bij het ziektebeeld van Schreber passen, maar tegelijkertijd ook wel erg zwaar op de hand liggen. De animaties zijn beter getroffen als subtiele elementen die buiten de ‘normale’ realiteit liggen. De film geeft hiernaast een aardig tijdsbeeld over negentiende eeuwse psychiatrie door het prachtige camerawerk van Reinier van Brummelen. Toch kan dit niet verhelpen dat de film, zij het een bijzonder experiment, de explosiviteit van de originele memoires niet evenaart.