Away From Her

Zo intens en doorleefd als Away From Her zie je ze zelden in de bioscoop. Hoe is het mogelijk: 28 jaar en dan een film maken over Alzheimer alsof je de ouderdomsziekte volledig doorgrond hebt. Niet zozeer met het hoofd, maar met hart en ziel.

De Canadese Sarah Polley heeft het haarfijne beeld van Alzheimer niet van zichzelf. Ze verfilmde een kort verhaal van haar landgenoot Alice Munro, die trefzeker een echtpaar op leeftijd portretteert dat langzaam verscheurd wordt als de vrouw gaat dementeren. Munro kiest het perspectief van de naaste, niet dat van de patiënt – een even verstandige als briljante keuze die Polley dan ook terecht overneemt. Wat er in het hoofd van dementerenden omgaat is voor normaal functionerende mensen op z’n best ongrijpbaar, een façade die nu overeind blijft.

Het gaat in Away From Her om de beleving van echtgenoot Grant, die zich moet verzoenen met een vrouw die hij langzaam van zich af voelt glijden. Een ervaring die veel beter te vatten is, en daardoor des te pijnlijker. In wezen gaat de film uiteindelijk meer over eenzaamheid en alleen achterblijven dan over dementie. Dertig dagen mag Grant zijn Fiona niet zien, als ze zich laat opnemen in een kliniek met een restrictief bezoekbeleid. Die periode is lang genoeg om de patiënt te laten wennen aan de nieuwe omgeving, met andere mensen. Een glashelder argument dat echter onmenselijke gevolgen heeft voor de achterblijver – een leven lang samen stop je niet zomaar even in de ijskast. En de hardste klap volgt pas daarna, als Fiona haar draai heeft gevonden, zelfs een vriendje heeft, en verward en afstandelijk reageert op Grants aanwezigheid.

Subtiel

De kracht van Away From Her schuilt in de eenvoud. In de subtiliteit waarmee Polley dingen duidelijk maakt. Dat Fiona dementeert, weten we als manlief een net afgewassen bord vanuit de magnetron naar de kast verplaatst. Het gedwongen afscheid vangt ze in een schitterend shot: met Grant verlaat de camera in één trage, achterwaartse beweging de kliniek. In de zachte toon – vredelievend wit is de dominante kleur, in de belichting en in het besneeuwde landschap – heeft de film wel wat weg van het werk van Polleys landgenoot (en medeproducent) Atom Egoyan, eveneens een meester in het klein en intiem verbeelden van grote menselijke emoties.

De film heeft een paar kleine smetjes: voor een ouder echtpaar zien Grant (Gordon Pinsent) en Fiona (Julie Christie) er wel erg celluloidsexy uit, en het beeld dat Polley van Alzheimer schetst kan gemakkelijk voor te lief worden versleten. De echte ellende – decorumverlies; het contact met de werkelijkheid helemaal verliezen – blijft buiten beeld, alsof dat te shockerend zou zijn. Het eind, een harmonieuze omhelzing van Grant en Fiona, is hartverscheurend maar ook wat ongeloofwaardig.

Berusting

Maar moet Away From Her per se duidelijk maken hoe vreselijk en onomkeerbaar Alzheimer is? We weten dat zo wel. Met de opmerkelijke berusting die haar film ademt, lijkt Polley eerder uit op acceptatie van de ziekte. Om voor te bereiden op een toekomst waaruit dementie, vanwege de vergrijzende Westerse wereld, niet meer weg te denken is.

Tussen de regels van dit akelig perfecte regiedebuut door houdt ze haar publiek meteen een spiegel voor, door kritiek te leveren op de zakelijk-afstandelijke manier waarop geïndividualiseerde en onthechte samenlevingen de zorg vormgeven – de kille, rationele huisregels van Meadowlake spreken in dat licht boekdelen. Zo’n bezoekregime, dat doe je zelfs je ergste vijand niet aan.