Schipperen tussen liefde en onmacht

Haneke windt er geen doekjes om. Het openingsshot van Amour begint bij het einde en toont hoe een dode vrouw moederziel alleen gevonden wordt in een hermetisch afgesloten huis. Dan schakelt hij terug in de tijd. De camera rust op een concertzaal, waar een bejaard echtpaar deel uitmaakt van het publiek. Een echtpaar voor wie muziek een wezenlijk onderdeel vormt van hun zijn, zo blijkt later, want de twee zijn gepensioneerde musici.

Het lijkt zo’n mooie invulling van hun oude dagen. Geen zorgen om geld, hun vrije tijd doorbrengend met hun grootste passie: muziek. Maar Amour is een Hanekefilm, waarin geluk en onbezorgdheid niet vanzelfsprekend zijn en aan een zijden draadje hangen. Het leven is bewerkelijk en onvoorspelbaar en kan zomaar, ineens, een andere wending krijgen.

In Caché (2005) wordt een man plots achtervolgd door zijn verleden. In Das Weisse Band (2009) veranderen onderlinge relaties in een gemeenschap na vreemde gebeurtenissen. Amour toont hoe het leven van twee geliefden na een beroerte op ingrijpende wijze anders wordt.

Onbeantwoorde vragen

Met het gelukkige, onbezorgde ouder worden rekent Haneke snel af. Wanneer Georges en Anne de dag na het concertbezoek aan de keukentafel zitten, lijkt Anne ineens heel ver weg. Terwijl haar blik ergens in het oneindige zweeft, wordt Georges door paniek bevangen. Er is iets wezenlijk mis, zoveel moge duidelijk zijn. Die paniek valt in zijn ogen te lezen. Maar ook de liefde. Als kijker voel je het: Georges laat Anne niet alleen. Ze gaan dit samen doorstaan.

Wanneer Georges het besluit neemt de zorg voor Anne op zich te nemen, begint de beproeving. En beginnen de vragen. In de eerste plaats bij het gezin: zo vraagt dochter Eva (een rol van Isabelle Huppert) zich af of het wel de juiste beslissing is om haar moeder thuis te verzorgen. Een vraag die zich ook opdringt aan de kijker. Hoe verantwoord is het? En hoe lang houd je een leven in stand, als iemand niet meer wil? Haneke geeft geen antwoorden op die vragen. Hij registreert slechts, waarbij het steeds weer draait om Georges en Anne. Om hun liefde voor elkaar en keuzes die vanuit die liefde gemaakt worden.

Lijden naast liefhebben

Dat registreren gebeurt dicht op de huid, binnen de muren van hun Parijse appartement. De camera legt vast hoe de aftakeling en dood steeds dichterbij komen. Haneke is niet terughoudend in het tonen van Annes lijdensweg. Hoe ze steeds meer de grip op zichzelf kwijtraakt. Haar bed onderpist. Alleen maar ‘mal‘ roept en onverstaanbare monologen uitkraamt.

Maar het is niet alleen Annes lijdensweg die zichtbaar is. Op subtiele wijze laat Haneke zien wat sterven met een mens doet. Hoe een huis, dat zich eens vulde met muziek en gezelschap, verwordt tot een plek van aftakeling. Op het nachtkastje verschijnen steeds meer medicijnen, de telefoon wordt niet meer opgenomen, bezoek wordt geweerd. Wanneer Eva in een gesprek met haar vader haar zorgen uit, laat Georges op ferme wijze weten dat dit hun bestaan is. Hun wereld. Een wereld van sterven, van afscheid van elkaar nemen.

Amour wordt gedragen door oudgedienden Jean-Louis Trintignant (Il Confirmista) en Emmanuelle Riva (Hiroshima Mon Amour). En wat een prestatie zetten beiden neer. De lijdensweg die zowel Anne als Georges ondergaan wordt op pijnlijke wijze invoelbaar gemaakt. Soms symbolisch, zoals in een verstikkende nachtmerrie van Georges. Die overigens wat overbodig is, want de interactie tussen het echtpaar zegt alles. Interacties waarin emoties als woede, onbegrip, eenzaamheid, wanhoop en liefde samengaan. ‘Soms ben je een monster’ zegt Anne, wanneer Georges haar vraagt wat haar beeld van hem is. Een bewering die de kijker pas later zal begrijpen, of misschien ook niet. De keuzes die in Amour gemaakt worden, zijn namelijk niet aan te duiden als ‘goed’ of ‘slecht’, als ‘echt’ of ‘schijn’. Ze zijn gemaakt vanuit liefde, waarmee Haneke vooral een humane film heeft gemaakt. Een die ervaren moet worden en tot nadenken stemt.