Een oorlogsdrama met een geweten

Het leger – vol met conventies en een eigen orde en wetgeving – wordt nog steeds gezien als een gesloten wereld. Vaak worden alleen de gelekte schandalen door de media uitgelicht. Over wat er zich binnen de gelederen afspeelt is zelden ophef. Het Britse drama The Mark of Cain probeert te achterhalen hoe de beroepscode en onderlinge loyaliteit achter de schermen en in actie werkt.

Twee jonge rekruten, Wayne Gulliver en Mark Tate, komen voor het eerst in actie in Irak. De ‘vredesmissie’ is zwaar en frustrerend. Anders dan het opbouwende werk wat beide groentjes voor ogen hebben. Op patrouilles liggen ze regelmatig onder vuur. Daarbij zijn daders en slachtoffers nauwelijks van elkaar te onderscheiden. De jongens gaan gebukt onder de zware morele druk. Als hun kapitein wordt gedood door een bermbom keldert de moraal en staat iedereen op scherp. Op initiatief van de dan hoogste in rang, luitenant korporaal Quealy, nemen de manschappen het recht in eigen handen. Met voor de jongens verregaande gevolgen.

Krijgsraad

De focus van het drama is de vriendschap tussen de twee rekruten Mark (Gerard Kearns) en Wayne (Matthew McNulty). Onervaren en geestelijk niet opgewassen tegen de gevechten passen de jongens zich aan om te overleven. Na de dood van hun geliefde kapitein wordt de zoektocht naar de daders van de aanslag steeds meer een wraak- en vergeldingsactie. Mark en Wayne hebben hun vraagtekens. Maar uit angst uitgestoten te worden of in actie zonder rugdekking te komen staan, doen ze mee. Tegen de militaire regels in worden de verdachte gevangenen zwaar mishandeld en vernederd. Na thuiskomst komen hiervan foto’s boven water. Beide jongens worden als schuldigen voor de krijgsraad gesleept en gemangeld. Mark kan die druk niet aan maar Wayne besluit voor de rechtbank te getuigen.

The Mark of Cain is een actueel en moreel drama. De centrale vraag: is het mogelijk als individu naar eer en geweten te handelen terwijl je deel uitmaakt van een actieve missie? Scenarist Tony Marchant deed hiernaar uitvoerig onderzoek en sprak daarvoor met veel ex-soldaten. In de film werkt hij, samen met regisseur Marc Munden, de daaruit voortkomende morele confrontaties zorgvuldig uit. Maar niet voordat eerst realistisch in beeld wordt gebracht hoe gevaarlijk, stressvol en vol dilemma’s de op feiten gebaseerde oorlogssituatie is.

Dit wordt vertaald in scènes die zeer tot de verbeelding spreken. Alsof het harde nieuwsfeiten betreft; uit de hand gefilmd, sterk en overtuigend. De actie wordt gecombineerd met een ijzersterke visuele symboliek. Alles is zo subtiel aangezet dat de kijker het dubieuze handelen van luitenant korporaal Quealy, de spil en motor van de ongecontroleerde geweldsspiraal, in eerste instantie ontgaat. Het lijkt allemaal tot de ‘cultuur van de manschappen te horen’.

Dat de film in Engeland de controverse zou gaan voeden was al snel duidelijk. Het Britse Channel 4 (een van de financiers), bang voor reacties van kijkers en het leger, wilde de film pas uitzenden na afloop van het in maart gehouden proces tegen zeven leden van het Regiment the Duke of Lancaster. Uiteindelijk werd de film pas in april uitgezonden – een week later dan vermeld in de gids. Een eerdere uitzending zou de onderhandelingen over de in Iran gevangen Britse zeelieden in gevaar kunnen brengen.

Teken van Kain

Is deze Britse coalitie misschien te scherp op de snede? Actueel is de film zeker, maar The Mark of Cain is geen anti-leger film. Hij pleit vooral voor een humane en a-politieke reactie binnen de gelederen. Want aandacht van het (Britse) leger voor de morele dilemma’s van jonge rekruten is er nauwelijks. Eenmaal in actie dendert de trein alleen nog maar voort. The Mark of Cain geeft geen antwoorden maar kiest partij voor het individu. De verwijzing naar het ’teken van Kain’ (de titel) is dan ook treffend. De gelijknamige broedermoordenaar uit de bijbelse vertelling is een gedoemd man. Net als de soldaten in de film. Het doden of verwonden van de vijand is nooit zonder onaangename gevolgen, ze dragen het teken voor altijd met zich mee. De trauma’s opgelopen binnen het systeem en de gevolgen van acties of eigen beslissingen, zijn voor de individuele soldaat – en worden vaak afgedaan als gebrek aan ruggengraat.

De beroepscode, de (dwingende) mores en de geslotenheid van het instituut staan haaks op de realiteit van alledag, waarin de media het debat en de opinie beheersen. De getoonde gebeurtenissen en het proces tegen de jongens in Engeland hebben een doel. De makers pleiten vooral voor een morele modernisering van het instituut. Grimmig maar zonder een politiek oordeel schetsen ze daarin in breder perspectief een goed (emotioneel) beeld van de ‘naïeve moderne broodsoldaat’, aangelokt door het avontuur.