Een pyrrusoverwinning

The Wind That Shakes the Barley is een historische film over de Ierse onafhankelijkheidsstrijd aan het begin van de twintigste eeuw. De film volgt de bekering en politieke bewustwording van de Ierse student Damien (Cillian Murphy). Na het zien van een gewelddadige afranseling door Britse huurlingen besluit hij zijn studie medicijnen op te geven en zich met zijn broer aan te sluiten bij het Iers Republikeinse Leger. De film focust zich vervolgens op de Ierse strijd tegen het Britse bezettingsleger en de interne strubbelingen die plaatsvinden nadat de Britten vertrekken.

Stijl van verzet

De film past naadloos in Loach’ sociaalbewogen oeuvre. Land and Freedom (1995) is de film die het meest overeenkomt in structuur. In die film wordt de Spaanse Burgeroorlog belicht vanuit het perspectief van een idealistische Britse vrijwilliger die uiteindelijk gedesillusioneerd raakt door de oorlog. Loach heeft met de thriller Hidden Agenda (1990) al de problemen in Noord-Ierland behandeld en levert in die film felle kritiek op de slinkse politiek van het Thatcher-regime, die in zijn actualiteit erg effectief is.

Qua signatuur is Loach nog steeds trouw aan een realistische stijl die voor hem gelijk staat aan het ondubbelzinnige vastleggen van onrecht en sociale problematiek. Zijn films hebben allen dezelfde esthetiek (alhoewel de socialistische Loach de term waarschijnlijk ongeschikt zou vinden) die gezien kan worden als een geëngageerd objectief realisme. De Gouden Palm lijkt daarmee voornamelijk te zijn uitgereikt wegens Loachs langdurige idealistische visie en stilistische standvastigheid die uniek is in een industrie waar het soms alleen maar lijkt te gaan om vermaak en glamour.

Want alle goede bedoelingen ten spijt is The Wind That Shakes the Barley niet geheel geslaagd. Loach’ film is voorspelbaar en weet je vreemd genoeg niet altijd te raken, ondanks scènes die in hun realisme erg direct zijn. Het is alsof Loach door zijn terugkomende ideologische positionering al het vlees en bloed uit zijn personages heeft gehaald; ze vormen slechts pionnen in een spel over morele en politieke dilemma’s. De complexiteit van de personages en hun ontwikkeling zijn enigszins beperkt. De Britten zijn bijzonder eendimensionaal. Een kleine uitzondering vormt een Britse officier die tijdens een kruisverhoor praat over de loopgraven van de Somme.

Blauwogige martelaar

Cillian Murphy is als Damian in het verloop van de film een pure idealist die op bepaalde momenten voor een dilemma komt te staan, maar trouw blijft aan zijn denkbeelden. Zijn zuivere blauwogige voorkomen en humane zachtzinnigheid versterken dat beeld. Als er na de onafhankelijkheid een strijd uitbreekt tussen de gematigde Nationalisten en de progressieve socialisten is het duidelijk dat Damian kiest voor zijn idealen in plaats van het compromis. Zijn broer kiest voor het door de Britten opgestelde bestand, waar Ierland onafhankelijk mag zijn op voorwaarde dat het noorden van Ierland Brits blijft. De kloof die tussen de broers ontstaat wordt de aanleiding voor een nieuw gewelddadig conflict waarbij Damian zich uiteindelijk opoffert.

Loachs sympathie voor Damian blijft gedurende deze wending onwrikbaar en het verraad van idealen wordt daarmee gezien als de grote tragedie binnen de Ierse geschiedenis. En met dat gegeven herhaalt Loach zich in zijn morele en politieke rechtlijnigheid zoals aan het einde van Land and Freedom. De film hanteert de esthetiek en iconografie van een nobel gedenkteken, maar mist spanning en ambiguïteit. Daarmee is The Wind That Shakes the Barley een gepast monument voor de Ierse onafhankelijkheidsstrijd, maar verder weinig meer dan dat.