Als gefilmde toneelstukken

De films van Joseph L. Mankiewicz hebben veel weg van een gefilmd toneelstuk. Het verhaal wordt vooral gedragen door monologen en dialogen: de mogelijkheden die beeldtaal voor het vertellen van een verhaal bieden worden nauwelijks benut. De keuze voor woord boven beeld doet in een tijd waarin samenwerking met George Lucas’ Industrial Light & Magic de enige garantie voor een kassucces lijkt wat gedateerd aan. Toch valt er wel wat te zeggen voor de keuzes die Mankiewicz maakt. Net zoals in een toneelstuk de innerlijke conflicten tussen verschillende menselijke emoties centraal staan, richt de regisseur zich ook op het maken van moeilijke keuzes en de omgang met de consequenties.

Scène uit Dragonwyck

Mankiewicz benadert naar eigen zeggen in zijn films de mens op analytische wijze; hij staat daarmee aan de oorsprong van een genre dat sindsdien théatre du filmé wordt genoemd. De belangrijkste eigenschap van de films is dat de voortgang van het verhaal ondergeschikt is aan de emotionele worsteling van de personages. Zijn films zijn daarmee een onderzoek naar de mogelijkheden en de grenzen van de vrije wil van zijn personages. In tegenstelling tot veel andere regisseurs uit de jaren veertig en vijftig kiest Mankiewicz hierbij voor een bij uitstek democratische benadering: vrouwen worden als zelfstandig handelende wezens voorgesteld. In plaats van te wachten op het moment waarop de held van het stuk de loop van het verhaal naar zijn hand heeft gezet en er dientengevolge ruimte is om in totale overgave aan zijn borst te liggen, zijn de vrouwen in de verhalen van Mankiewicz gelaagde wezens die best over hun eigen toekomst kunnen beslissen.

Horror, drama en spionage

De eerste film uit de collectie, Dragonwyck (1946), is een klassiek gotisch horrorverhaal. Het naïeve plattelandsmeisje Miranda Wells wordt door haar schatrijke neef Nicolas van Ryn uitgenodigd op zijn landgoed Dragonwyck. Haar streng religieuze vader heeft zijn bedenkingen over het decadente leven van Nicolas, toch gunt hij zijn dochter haar eerste uitstapje buiten het dorp. De krachten die op Miranda inwerken zijn hiermee al in essentie duidelijk. Zij is jong en lichtelijk naïef, en wil niet haar hele leven vastzitten in een traditionele dorpsomgeving. Neef Nicolas is een mondaine, kille dandy die Miranda inpakt met zijn decorum, en natuurlijk is er nog een warmhartige en goeduitziende dorpsdokter die ook naar hand van Miranda dingt. Ondanks de formidabele acteerprestaties, met name die van Vincent Price als Nicolas, is het verhaal eigenlijk net iets te veel opgebouwd uit clichématigheden om werkelijk te boeien.

Scène uit A Letter to Three Wives

A Letter to Three Wives (1949) doet al een stuk minder gedateerd aan: drie vrouwen ontvangen een brief van een gezamenlijke vriendin waarin deze meedeelt dat ze er met één hunner mannen vandoor is gegaan. Door verschillende flashbacks wordt duidelijk dat alledrie de vrouwen te vrezen hebben van hun grappige, intelligente, welbespraakte en charmante vriendin Addie. Dankzij de goedgekozen opbouw kan de kijker zich met elk van de drie vrouwen identificeren. Hun hoop, angst en onzekerheid wordt hierdoor goed zichtbaar.

De laatste film, 5 Fingers (1952), is eigenlijk de meest interessante van de drie. In dit waargebeurde spionageverhaal volgen we de gangen van de Duitse meesterspion Ulysses Diello – voortreffelijk neergezet door James Mason. In zijn werkzaamheden als persoonlijke bediende voor de Britse ambassadeur in het neutrale Turkije is Diello in staat de hand te leggen op de plannen voor operatie ‘Overlord’, de geallieerde invasie in Frankrijk. Ironisch genoeg gaat Diello aan zijn eigen succes ten onder: de Duitse generaals geloven niet in de authenticiteit van de ontvreemde documenten. Door de Britten verdacht van spionage en door de Duitsers verdacht van contraspionage komt de op geld en status beluste huisknecht tussen twee vuren te zitten.

Scène uit 5 Fingers

Mankiewicz laat Diello zien als een koelbloedige spion die niet gehinderd door gewetensconflicten geheime informatie van zijn meester fotografeert. Toch weet de regisseur dankzij een veelzijdige kijk in het leven van de spion zijn gedachtewereld aan de kijker te openbaren. Net als in de andere films uit de collectie is Mankiewicz hierin op zijn sterkst. Dialogen hebben de overhand op actie; in alle drie de films een beproefd middel om een gelaagde visie op de werking van menselijke gevoelens en drijfveren te geven.