Vertellen met beelden

In kunsttheoretische kringen is wel beweerd dat in film, in tegenstelling tot in literatuur, geen verteller optreedt. Afgezien van het mogelijke gebruik van een voice-over lijkt die stelling inderdaad te kloppen. We gaan er dan wel vanuit dat de film-verteller, net als de literatuur-verteller, woorden gebruikt. Maar bestaat de taal van de film-verteller niet juist uit beelden? Dat we ons hiervan niet bewust zijn, komt wellicht doordat woorden beter zijn in het overbrengen van complexe betekenissen (meer ‘zeggen’) dan beelden (die alleen maar iets ‘laten zien’). Maar Kore-eda’s beelden hebben zoveel zeggingskracht, dat je vanzelf het idee krijgt dat hier een verteller aan het werk is.

Verwaarlozing

Nobody Knows is een film over ouders die hun verantwoordelijkheid niet nemen, hoewel die ouders zelf nauwelijks in beeld komen. Het is een film die ook alleen maar in deze tijd van toenemende individualisering, die ook aan Japan niet voorbij is gegaan, gemaakt kon worden. Mensen denken tegenwoordig in de eerste plaats aan zichzelf. Kore-eda vertelt in het interview dan ook dat verwaarlozing van kinderen in het hedendaagse Japan aan de orde van de dag is.

De vier kinderen in Nobody Knows hebben geen vader en eigenlijk ook geen moeder. Als mama even thuis is, gaat ze vrijwel altijd meteen weer weg, en geregeld blijft ze dat voor langere tijd. De kinderen mogen geen lawaai maken en niet naar buiten, waardoor naar school gaan er ook niet bij is. Alleen voor oudste zoon Akira is een uitzondering gemaakt, omdat er toch iemand de boodschappen moet doen en de rekeningen moet betalen. Maar als hij zijn moeder verwijt egoïstisch te zijn, bijt ze hem toe: “Hoe kun je dat zeggen? Wil je weten wie de egoïst is? Jouw vader, die me alleen achterliet. Of niet soms? Mag ik niet gelukkig zijn!?”

Wonderlijk

Het is wonderlijk om te zien hoe goed de vier zichzelf toch weten te redden, hoe verantwoordelijk ze zijn. Gedwongen door de omstandigheden, zo lijkt Kore-eda te zeggen, zijn kinderen best in staat voor zichzelf te zorgen. Maar hij maakt ook pijnlijk duidelijk dat er grenzen zijn aan deze zelfredzaamheid. ‘Voor zichzelf zorgen’ verandert voor deze kinderen in ‘overleven’ als moeder wegblijft.

Kore-eda baseerde zijn film op ware gebeurtenissen in de jaren ’80, die in Japan ‘de zaak van de vier verlaten kinderen uit Nishi-Sugamo’ zijn gaan heten. Dat is wellicht een verklaring voor de documentaireachtige stijl van Nobody Knows. Het acteerwerk van de kinderen is naturel, doordat Kore-eda hen vooral liet improviseren. De camera komt vrijwel niet in beweging, registreert alleen. Toch is Nobody Knows ontzettend intens. Zoals aan het eind van de film, als Akira met een blik vol verlangen naar een sportveld kijkt waar een honkbalwedstrijd op het punt staat te beginnen. Wat zou hij graag meedoen! Als zijn wens in vervulling gaat – er is één speler te weinig – filmt Kore-eda dit met zoveel liefde, dat de tranen je in de ogen springen. Dan weet je dat dit is wat Akira hóórt te doen: spelen. Dan ineens mag het kind in hem wakker worden.