Factotum

In Factotum (1975, in het Nederlands ooit vertaald als Duvelstoejager) beschrijft Bukowski hoe Chinaski, een luie, ambitieloze alcoholist die zichzelf een schrijver waant, zich door een schier eindeloze reeks van de meest vreselijke klaploperbaantjes heen werkt, terwijl hij een aantal vrouwen bevredigt, bij de paardenraces gokt en zich een stuk in de kraag zuipt. Regisseur Hamer blijft trouw aan de stijl (de beknopte, droogkomische dialogen, de ironische blik van Chinaski) en de vorm (een reeks korte episodes met concrete situaties) van het boek, maar heeft zich een aantal vrijheden toegestaan.

Zo heeft hij de setting veranderd naar het heden en naar een anonieme stad (het boek speelde tijdens en na de Tweede Wereldoorlog in verschillende steden) – hoewel de omgeving grotendeels tijdloos lijkt. Naast noodzakelijke aanpassingen (het schrappen, samenvoegen en vereenvoudigen van de repetitieve episodes uit het boek) heeft Hamer een paar rigoureuzere veranderingen aangebracht: hij heeft niet alleen zelf een aantal scènes toegevoegd, maar ook een handvol van Bukowski’s elders gepubliceerde gedichten in de voice-over opgenomen, en zijn poëzie gebruikt om een geheel eigen draai aan het einde te geven. Het resultaat is niet zozeer een intertekstuele constructie als een duidelijk persoonlijke interpretatie van het boek en de schrijver.

Lichtere toon

Hamers eigen scènes passen naadloos in de vertelling: in de opening bijvoorbeeld zien we Chinaski voor het eerst een baantje kwijtraken. Deze komische scène zet ook direct een veel lichtere toon dan het boek zelf heeft: Hamers versie is minder rauw dan het origineel.

Bukowski’s sterkste handelsmerk, de ironische humor in schrijnende en uitzichtloze situaties, is gehandhaafd, maar de regisseur heeft voor een lichtvoetigere sfeer gekozen. Hij laat dan ook een mildere Chinaski zien: zijn nihilistische mijmeringen en zijn soms misogyne blik zijn grotendeels verdwenen. De meest sinistere scène, waarin Chinaski zijn geliefde in een café tegen de vlakte slaat, is wel intact gebleven. Misschien vertrouwde Hamer er daarom niet helemaal op dat zijn versie van Chinaski genoeg sympathie zou opwekken: in een scène tegen het einde, waarin zijn nijdige vriendin ongemakkelijk op hoge hakken loopt, laat hij Chinaski zijn schoenen voor haar uittrekken en op zijn sokken over straat lopen. Een tafereel dat typerend is voor de films van de regisseur, maar waar Bukowski zich nooit aan zou wagen.

De al even positieve noot waarmee Hamer de film afsluit is ook niet die van de schrijver. De setting in een stripclub is min of meer gelijk, maar de banale slotzin van het boek (Chinaski zegt dat hij geen erectie kan krijgen) is vervangen door een optimistisch gestemd gedicht dat in de voicer-over klinkt, gekoppeld aan een langverwacht moment van succes dat Chinaski in het boek al veel eerder meemaakt.

Beheerst

Het is een gemaakt positief einde en daarmee een subjectieve kunstgreep, maar het voorafgaande in de film is innemend en grappig genoeg om dit te rechtvaardigen. Verder is Factotum een magnifieke verfilming: Hamer toont met veel droge humor een aandoenlijke en geloofwaardige Chinaski in een sfeervolle omgeving. Hamers niet geringe prestatie doet niet af aan de inzet van de andere betrokkenen: Matt Dillon speelt de beste rol in zijn carrière en zet gemaniëreerd, maar altijd overtuigend een flamboyante versie van Bukowski/Chinaski neer. Hoewel hij in niets op de auteur lijkt, bevat zijn portret geen enkele valse noot. De beheerste cameravoering is ook uitmuntend. Hamer slaat de situatie gade, zonder de kijker ergens toe te dwingen. En heel af en toe staat hij zichzelf wat momenten van visuele poëzie toe, die de film alleen maar sterker maken.

Lees ook het interview met Bent Hamer