Vroeg hoogtepunt van een meester

Zakenman Richard Hannay (Robert Donat) stuit op een internationaal spionagecomplot als hij op een avond een mysterieuze Duitse vrouw mee naar huis neemt. Ze werkt voor de Britse regering en ze probeert militaire geheimen te beschermen die niet in verkeerde handen mogen vallen. Als ze middenin de nacht Hannays slaapkamer binnenvalt met een mes in haar rug weet ze hem nog net te vertellen dat ze een afspraak had met een man in een dorp in Schotland. Hannay, die beseft dat hij van de moord verdacht zal worden, vlucht naar het noorden. Met de politie en de spionnen in zijn kielzog gaat hij koortsachtig op zoek naar de werkelijke moordenaars en de oplossing van dit mysterie.

De verkeerde man
Waarom lukte het Hitchcock een zo sterke film te maken terwijl de plot rammelt en het raadsel waar alles om draait uiteindelijk niet veel voorstelt? Vier redenen: actie, humor, de MacGuffin en de verkeerde man. Hitchcock laat zijn held van de ene in de andere situatie terechtkomen die elk zo enerverend zijn dat je als kijker nauwelijks tijd krijgt de logica van de plot te ontrafelen. Hij stopt humor in zijn film op momenten waar je die het minste verwacht. Ook introduceert hij de MacGuffin, een plottruc waarin iets dat in eerste instantie heel belangrijk lijkt later totaal irrelevant blijkt en alleen bedoeld is om de aandacht van de echte actie af te leiden. In dit geval zijn het geheime ontwerpspecificaties voor nieuwe gevechtsvliegtuigen. En hij werkt hier voor het eerst met het personage waarnaar hij steeds terug zou keren: de verkeerde man. Zowel scenarist Charles Bennett als Hitchcock waren gecharmeerd van het concept uit Buchans boek van de wervelstorm waarin een gewone man belandt als hij verdacht wordt van iets dat hij niet gedaan heeft. Maar beiden vonden ook dat het boek geen aantrekkelijke karakters en humor had, en niets deed om het publiek in het verhaal te trekken. Dat hebben ze meer dan goed gemaakt.

Europa raakte zich midden jaren dertig steeds bewuster van de dreiging van het fascisme. De jacht op Hannay en de opkomst van de nazi’s dienen voor Hitchcock echter vooral als achtergrond voor het conflict en de groeiende band tussen zijn protagonist en de vrouw die, door een bizarre samenloop van omstandigheden, letterlijk aan hem gebonden is. Die binding spiegelt hij weer in andere stellen die Hannay tegenkomt. The 39 Steps zou een blauwdruk vormen voor veel van zijn latere werk, met kenmerkende gebeurtenissen, voorwerpen en locaties. De man die vlucht voor zijn leven, de vrouw die hem eerst niet en later wel gelooft, de kus die als afleiding voor de achtervolgers dient, een voorwerp dat van grote invloed is op de plot (hier een paar handboeien), de gevaarlijke ontsnappingsmanoevres, mensenmassa’s die voor verwarring en spanning zorgen, en de eindafrekening op een openbare plek. Al deze plotelementen benadert Hitchcock zowel met een serieuze als met een lichte insteek. Hannay belandt van de ene situatie in de andere waarbij de regisseur het met de geografische duiding niet zo nauw neemt. Ook in de montage neemt hij vaak grote stappen. Hitchcock behandelt de afzonderlijke scènes echter met groot oog voor detail en hij weet telkens zoveel spanning op te roepen dat je als kijker al lang vergeten bent hoe Hannay precies op die plek is beland. De regisseur introduceert het ene oerthema na de andere, van de in een huwelijk wegkwijnende echtgenote tot de massale aanbidding die een vlot pratende spreker weet op te wekken. Hitchcock geeft gas waar dat nodig is om weer in tempo te dalen als een situatie daar om vraagt. Hij is in eerste instantie een verhalenverteller en dat laat hij hier met verve zien. Dat de plot niet veel omhanden heeft maakt niet uit. Het gaat om de manier waarop het wordt gebracht.

Het spel van een meester

De humor verwerkt de regisseur op veel momenten, maar een scène is toch typisch Hitchcock. Hij zou zijn hele carrière geobsedeerd blijven door seks, en hier toont hij dat door Pamela (de vrouw die Hannay op sleeptouw heeft genomen) haar netkousen uit te laten trekken terwijl Hannay en de camera haar handen volgen als ze de lange reis van bovenbeen naar voet maken. The 39 Steps bevat veel van dergelijke lichte momenten en in die mengeling van spionagethriller en subtiele komedie toont de regisseur zich een meester. Hij verdoet geen tijd met uitleg over wie de vrouw in het begin heeft vermoord, waarom Hannay zelf niet gewoon uit de weg geruimd wordt en hij maakt zich niet druk over de ongeloofwaardigheid van de vele ontsnappingen door zijn held. Juist in die schouderophalende toon zit de kracht van The 39 Steps. In feit is de hele plot een MacGuffin, een kunstmatige afleidingsmanouvre voor een spel dat Hitchcock speelt met zijn personages. Een megalomane poppenspeler die teveel plezier in zijn manipulaties heeft om aandacht te hebben voor geloofwaardigheid of een motief. De kijker geniet met hem mee in deze vroege mijlpaal, een eerste indicatie voor het genie dat hij zou worden.