Een oorlog kent alleen verliezers
Een oorlog kent per definitie alleen verliezers. Van vermorzelde soldaten kun je niet eens zien of ze tot de ene of tot de andere partij hoorden. Zelfs als vechten in dienst van je land onvermijdelijk lijkt, sterven mensen uiteindelijk voor een twijfelachtige zaak. Aldus de anti-oorlogsvoorstelling Antigone van regisseur Nina Spijkers.
Een kinderschepje. Zo eentje waarmee kleuters in de zandbak spelen. Zo’n schepje is gevonden naast het verminkte lichaam van Polyneikes, prins van Thebe. Met dat schepje heeft zus Antigone haar broer symbolisch ‘begraven’: door zand over hem heen te strooien. Daarmee overtreedt Antigone de wet die Kreon, koning van Thebe, heeft ingesteld: het ‘zwarte schaap’ Polyneikes mocht niet begraven worden. Door dat tóch te doen, tekent Antigone haar eigen doodvonnis.
Twijfelachtige keuzes
Met zijn Antigone schreef de Fransman Jean Anouilh (1910-1987) in 1942, midden in de Tweede Wereldoorlog, een stuk dat ethische vraagtekens zet bij oorlogvoeren en de twijfelachtige keuzes die daarbij horen. Het stuk is gebaseerd op de klassieker uit 442 voor Christus van de Griek Sophocles.
Nina Spijkers maakt er bij Het Nationale Theater een anti-oorlogsstuk van; aangevuld met trekjes die doen denken aan het idealisme van Extiction Rebellion. Een voorstelling over onverzettelijke mensen die elkaar in de haren vliegen, met argumenten waar een kern van waarheid in zit, ongeacht wie aan het woord is. ‘Nee’ zeggen, je verzetten tegen zaken waarmee je het oneens bent is belangrijk, stelt Spijkers; maar sommige keuzes zijn ook nodig om de maatschappij aan de praat te houden. Ook al zijn die keuzes ethisch minder verantwoord.
Mythe
De oorspronkelijke, mythologische Antigone is de dochter van koning Oedipus van Thebe. Die wordt waanzinnig wanneer hij zich realiseert dat hij – zonder het te weten – zijn vader heeft vermoord en met zijn moeder is getrouwd. Na zijn dood vechten zijn zonen Eteokles en Polyneikes om de macht.
Op het slagveld slachten de broers elkaar af. Oom Kreon neemt de macht over. Omdat Eteokles vocht uit naam van Thebe, krijgt hij een staatsbegrafenis. ‘Landverrader’ Polyneikes wordt boven de grond achtergelaten als prooi voor de gieren. En Kreon verbiedt eenieder hem te bewenen of te begraven.
Maar de emotionele, rebelse Antigone negeert het verbod. Ze weet dat ze erom ter dood zal worden veroordeeld, maar ze ‘begraaft’ met haar kinderschepje het lichaam van haar gesneuvelde broer.
Pijnlijke keuzes
In handen van regisseur Spijkers levert deze vertelling onvermijdelijk een actuele voorstelling op over een dictatoriale machthebber die doet alsof hij er niks aan kan doen dat hij pijnlijke keuzes moet maken. Over tegenstanders die verwanten van elkaar zijn, maar elkaar desondanks naar het leven staan. Over nabestaanden – Antigone en haar zus Ismene – die volkomen wanhopig zijn, en die in hun wanhoop hun waardigheid proberen te bewaren.
De verbale strijd speelt zich af in een witte, geïsoleerde kamer, waarvan de wanden versierd zijn met lijsten: een paleis, of een chique kantoor. Op een groot rechthoekig blok dat middenin de ruimte staat, zit, loopt, ligt, knielt Antigone meestentijds. Het blok dient als tafel, bed, grafzerk – als catwalk zelfs. En als ‘altaar’, zoals dat voorkomt in Griekse tragedies: zolang je bij het altaar in de tempel blijft, mag je niet opgepakt of vermoord worden in die vertellingen.
foto: Bart Grietens
Emotioneel
De Antigone van Yela de Koning is een idealistische, kwetsbare jongvolwassene die de wereld probeert te verbeteren en die ingaat tegen het gezag, ten koste van zichzelf. De Koning zet een gelaagde rol neer. Ze speelt de vrouw emotioneel, gekwetst, koppig. Wanhopig en rustig tegelijkertijd.
Mark Rietman als de pragmatische Kreon trekt alle emotionele registers open. De ijzersterke Rietman praat zich de blaren op de tong tegen Antigone. Hij redeneert rustig sprekend, smeekt, wordt kwaad, is liefdevol, bang, vriendelijk, onhandig. En vooral: vol twijfel.
Betty Schuurman als Eurydice, de vrouw van Kreon, krijgt van Spijkers erg weinig ruimte om méér te zijn dan de tuttige tante van Antigone. Zo’n onuitstaanbare, onbuigzame vrouw die verjaardagen terroriseert.
Jammer is ook dat Sander Plukaard als Haemon, de verloofde van Antigone, op grote afstand wordt gehouden. Misschien komt dat door dat grote blok op het podium, dat toenadering lastig maakt; maar het ontbreekt tussen Antigone en Haemon aan daadwerkelijke chemie.
Vraagtekens
Spijkers meldt dat ze met deze voorstelling bedoelt te zeggen dat we mensen van allerlei pluimage nodig hebben. Maar Anouilhs teksten, over de slachtpartij tussen broers Eteokles en Polyneikes, over het niet willen toegeven, over de rede die nu eenmaal vraagt om lompe, ethisch onverantwoorde beslissingen – maken deze Antigone vooral tot een voorstelling die wanhopige vraagtekens zet bij het nut van oorlogvoeren.
Tekst: Jean Anouilh
Regie: Nina Spijkers
Spel: Yela de Koning, Mark Rietman, Betty Schuurman, Emma Buysse, Sander Plukaard, Mike Zanting, Ṣayọ Cadmus.
Scenografie: Studio Dennis VanderBroeck
Kostuumontwerp: Esmée Thomassen
Lichtontwerp: Tim van ’t Hof
Muziek: George Dhauw
Techniek: Paul in het Veld
Fotografie: Bart Grietens
