De derde van Mathijsen

Dat levert een boeiende geschiedenis op, vooral omdat de schrijfster met een meesterlijke beweging de situatie naar haar hand zet: ze laat het verhaal optekenen door een toeschouwer: een buitenstaander die zich vergaapt aan de vreemde verwikkelingen. Deze Amerikaanse journalist, Fields genaamd, is in Nederland om de inmiddels wereldberoemde auteur Iris Kouwenaar te interviewen. Hij wordt aanvankelijk op afstand gehouden door Iris’ huisgenote Kay en belandt bij toeval in de kledingkast in de slaapkamer waar de zieke Iris het bed houdt. Door een kier in de deur ziet hij hoe de twee vrouwen zich tot elkaar verhouden en krijgt hij langzamerhand door hoe hun opmerkelijke relatie in elkaar steekt.

Onvrijwillig

‘Ik hield van mijn rol als observator, waarin ik alles mocht registreren maar niets zelf hoefde mee te maken’, verklaart de toekijkende Fields zijn passieve houding. Hij is geen fan van de boeken van Iris Kouwenaar, maar heeft nu eenmaal de opdracht uit te zoeken waarom de succesvolle schrijfster geen letter meer op papier krijgt. In de nogal kluchtige situatie krijgt hij zicht op de relatie tussen de vrouwen: Iris ligt ziek op bed, tot niets in staat, en Kay verleent de ultieme mantelzorg. Al in het eerste begin, terwijl Fields nog moet wennen aan zijn peeping tom-positie, wordt duidelijk hoe geforceerd omzichtig de dames met elkaar omgaan.

Mathijsen zet met deze bizarre constructie een dijk van een verhaal neer. Ze laat de lezer meegluren en houdt lang vast aan het ongemak en de onzekerheid die ze zelf in het leven heeft geroepen. Iris weet Kay aan zich te binden door haar ziekte, terwijl Kay zich ten doel stelt de twee-eenheid van de buitenwereld af te schermen en zo volmaakt mogelijk vorm te geven. Dat ze daarbij een vorm van onvrijwilligheid oplegt – mede door het gerommel met Iris’ medicatie – is haar om het even.

Verdwijnen

Toch is Iris in deze min of meer gedwongen ‘vriendschapsliefde’ ook medeplichtig. Ze lijkt goed te gedijen in de zorg van Kay en is ook afhankelijk van haar steun. Door het elkaar vertellen van verhalen wordt de verstandhouding in balans gehouden. Verhalen over de overbodigheid van mannen in een Koreaanse vissersgemeenschap, en over het vermommen van ongewenste dochters als man in de Afghaanse cultuur. Het zijn verhalen die wijzen op de kracht van de vrouw en de uiteindelijke nutteloosheid van de man. Iris en Kay creëren een beschermde wereld voor elkaar, een plek waarin ze samen kunnen verdwijnen.

Verdwijnen is het grote thema in Vergeet de meisjes. Iris verdwijnt in haar onzelfstandigheid, zonder Kay kan ze niet functioneren. Kay verdwijnt in haar obsessie om Iris koste wat het kost voor zichzelf te houden. Fields verdwijnt letterlijk in de kast en moet zich steeds vaker verbergen om Iris te kunnen blijven volgen. Het wachten is op de grote doorbraak naar een opening die door Mathijsen allereerst als metafoor wordt gepresenteerd. Als in de tuin een boom sneuvelt en door het slaapkamerraam naar binnen stort, komen de verwikkelingen in een stroomversnelling en is de apotheose daar.

Dat belangeloze liefde een illusie is, wordt door de schrijfster fijnzinnig uit de doeken gedaan. Ze onderzoekt op originele wijze hoe onderwerping en jaloezie uiteindelijk leiden tot een explosieve situatie, waaruit alleen maar verliezers tevoorschijn komen. Vergeet de meisjes is verrassend goed geschreven en terecht genomineerd voor de BNG Bank Literatuurprijs 2017. Die prijs kan Mathijsen eigenlijk niet ontgaan.