Op zoek naar individueel en collectief erfgoed
In De kunst van het herinneren gaat kunsthistoricus en schrijver Wim de Wagt op zoek naar ons collectieve geheugen. Aan de hand van vier verhalen illustreert hij de verbanden tussen historische gebeurtenissen en persoonlijke verhalen.
De Wagt heeft een brede interesse in onze omgang met het verleden. Zo bestudeerde hij de aantrekkingskracht van Cape Cod, een schiereiland dat een belangrijke rol speelde in de levens van onder anderen Edward Hopper en Robert Kennedy. Ook bekeek hij hoe de Amerikanen de gebeurtenissen van 11 september verwerkten. De rol van kunst en architectuur bij herinneringen vormen een rode draad in De Wagts werk.
Herdenking van de Shoah
Het krachtigst weet De Wagt het verhaal van de Joodse familie Emmering weer te geven. Per toeval krijgt hij een bundel brieven en foto’s in handen die jarenlang op een Amsterdamse zolder hebben gelegen. Met deze geringe handvatten start hij een zoektocht naar het verleden van de familie. Gaandeweg raakt De Wagt merkbaar meer begaan met hun afschuwelijke lot, of zoals hij het zelf omschrijft: ‘Van een buitenstaander die bij toeval met de nalatenschap van deze familie in aanraking kwam en er alleen maar het thema van zijn boek mee wilde illustreren, ben ik een betrokken biograaf geworden.’
Niet alleen De Wagt houdt zich bezig met de verloren geschiedenissen van Joodse families. Kunstenaar Gunter Demping ontwikkelde het Stolpersteine-project, een concept dat uiteindelijk uitgroeide tot het meest omvangrijke Holocaustmonument ter wereld. Demping plaatst gouden tegeltjes met daarop de naam, sterfdatum en plaats van de voormalige Joodse bewoners bij diverse panden in heel Europa. Als passende afronding van zijn zoektocht woont De Wagt de plaatsing van de Stolpersteine voor de familie Emmering in Lübeck bij.
Herinneringsplaatsen
De Wagt laat zien dat de manier waarop we herinneren nauw samenhangt met de manier waarop geschiedenis gerepresenteerd wordt. Met name bij gebeurtenissen die we zelf niet hebben meegemaakt, zijn we afhankelijk van de beeldvorming hiervan. Monumenten en herdenkplaatsen zijn hiervan een goed voorbeeld.
Ook de Franse historicus Pierre Nora is zich ten volle bewust van de grote rol die fysieke plaatsen kunnen spelen bij herinneringen. Met zijn begrip Lieux de Mémoire – herinneringsplaatsen – maakt hij duidelijk hoe mensen in verbinding staan met het verleden. Omdat datgene wat we herinneren niet meer bestaat, zoeken mensen naar vormen om de herinnering levende te houden of weer tot leven te brengen.
De kunst van het herinneren sluit nauw aan op Nora’s opvattingen. Met name in zijn hoofdstuk over de gedenkplaats van 11 september weet De Wagt duidelijk te treffen welke invloed ruimtelijke indeling kan hebben op het collectieve geheugen. Het fanatisme waarmee De Wagt in zijn onderwerpen duikt werkt aanstekelijk. Hoewel zijn verhalen weinig onderlinge samenhang vertonen, weet hij de lezer toch iedere keer weer opnieuw te boeien. Een mooi eerbetoon aan schoonheid en verdriet.
