Cleopatra: planetoïde, sigaret en boek

De Franse filosoof Blaise Pascal schreef de beroemde zin: ‘De neus van Cleopatra had, als hij korter geweest was, het hele gezicht van de aarde veranderd.’ Daarmee doelde hij op het feit dat Cleopatra altijd met een nogal fors reukorgaan wordt afgebeeld. Iets dat grote staatslieden, zoals Marcus Antonius en Caesar, danig moet hebben aangetrokken. Het feit bovendien dat op veel beelden van de Egyptische koningin de neus ontbreekt, vergroot het mysterie alleen maar. Om maar aan te geven dat alleen al over de neus van Cleopatra heel wat te vertellen is. Laat staan over haar 39-jarige, rijk gevulde leven, waarvan ze 22 jaar heerste over een van de grootste koninkrijken op aarde.

Kranige dame

Stacy Schiff steekt haar bewondering voor deze kranige dame niet onder stoelen of banken. Op de eerste pagina’s klinkt het al zo:

Niet veel mensen hebben zo’n druk leven na hun dood: zo werd ze een planetoïde, een videogame, een cliché, een sigaret, een fruitautomaat, een stripteasetent, een synoniem voor Elizabeth Taylor. Shakespeare had het over Cleopatra’s oneindige gevarieerdheid. Hij moest eens weten.

Maar tegelijkertijd schuwt de auteur de nuances niet en zo vermijdt ze in een hagiografie te vervallen. Ze beschrijft uitvoerig hoe Cleopatra mannen misbruikte, hoe Egypte door haar toedoen een Romeinse provincie werd, enzovoort. Schiff stelt openlijk de vraag: kan je eigenlijk nog objectief aankijken tegen een persoon waar twintig eeuwen van pamfletten, haatschriften, toneelstukken, roddels en odes overheen zijn gegaan. Het feit dat zij een eerlijke poging onderneemt, is op zich al heel lovenswaardig. Het maakt zelfs de grote kracht uit van dit boek.

Wilde plannen

In een zeer levendige stijl vertelt Schiff het wedervaren, de ontmoetingen en de wilde plannen van de koningin. Haar beschrijvingen van het toenmalige Egypte zijn om van te smullen en dragen alleen maar bij tot het leesplezier.

Cleopatra liet Caesar kennismaken met de langste en meest spectaculaire oase ter wereld, met het fluweelgroen van de rivieroevers, de harde, zwarte grond van het kanaal, het land van de purperrode zonsondergangen en de amethisten dageraad. Ze moeten de bekende toeristische plekken hebben bezocht: de piramiden, die zich hoog boven de palmbomen verhieven om in de violette nevel op te lossen […].

De auteur citeert vaak uit de voor handen zijnde bronnen en vult die verder in met eigen omschrijvingen en interpretaties. Dat moet ook wel, want de meest uitvoerige bronnen werden pas ruim zeventig jaar na Cleopatra’s dood geschreven en moeten dus zeker met een korreltje, of zeg maar ruim een kilo zout genomen worden. Bovendien spreken ze elkaar vaak tegen en is er uit Alexandrië zelf geen enkele bron. Zo doen over haar en Antonius’ – sowieso wel spectaculaire – dood verschillende verhalen. Hier kiest Schiff ervoor om onder andere de levendige beschrijvingen van Plutarchus te citeren. Terecht, want deze behoren tot de meest beklijvende uit de wereldgeschiedenis. Maar tegelijkertijd haast ze zich om alle versies in twijfel te trekken, vooral de vergiftiging door een adder: ‘een vrouw die bekendstond om haar daadkracht en vrijwel niets aan het toeval overliet zal haar lot niet zomaar aan een wild dier hebben toevertrouwd’.

Uiterlijk

Een knap boek, dit Cleopatra. Toch nog een bedenking over de cover. In een lovenswaardige poging om een boek over de oudheid niet alweer te sieren met een antiek borstbeeld, ging de ontwerper helaas wat te veel de andere richting uit. Nu geeft Cleopatra de indruk een boek over model Naomi Campbell te zijn, of een op de leest van vrouwenclubs geschoeide getuigenis van een anonieme dame. Maar misschien legt zo’n cover juist de link met het onderwerp. Want het wondermooie uiterlijk van Cleopatra verborg uiteindelijk een sluwe, machtswellustige en ambitieuze staatsvrouw.