Willoos en doelloos
Jacob is net afgestudeerd en terwijl hij zich afvraagt wat een econometrist met bijvakken Arabisch in ’s hemelsnaam voor werk moet gaan doen, komt er een interessante vacature voorbij: een onderzoeksplaats bij de universiteit Leiden, waar men onderzoek doet naar de herkomst van de Koran. Jacob solliciteert en krijgt de baan. Terwijl hij op een terrasje een biertje drinkt raakt hij met een Marokkaans meisje aan de praat. Voor hij het weet is zij in verwachting en hij met haar getrouwd. Zie hier het uitgangspunt van Klare taal, een roman van Richard Osinga met een doelloze en willoze hoofdpersoon.
Jacob is als een takje in een rivier. Hij buigt niet wanneer de Marokkaanse Asma een abortus voorstelt: hij wil wel trouwen. Maar voor de rest drijft hij mee op de stroom gebeurtenissen die zijn leven bepalen: een baan, een baby, een trouwring en vrij snel daarna: plotselinge faam als televisiepersoonlijkheid. Door zijn onderzoek naar de Koran kan de islam van betekenis veranderen en dat is net waar men vlak na 11 september 2001 en 6 mei 2002 op zit te wachten. In dat nabije verleden beweegt Jacob zich namelijk, en hij wordt veelvuldig gevraagd zijn mening te geven in talkshows en paneldiscussies. Vooral wanneer hij op tv bekendmaakt dat hij zich heeft bekeerd tot de islam, houdt de stroom berichten op zijn voicemail bijna niet meer op: Jacob is knuffelmoslim geworden.
Slappeling
Verhalen over mensen zonder eigen wil kunnen heel mooi zijn, maar het is voor een lezer veel interessanter om een hoofdpersoon te leren kennen die wel een doel heeft in het leven. Zonder ‘drive’ is de Jacob uit Klare taal eigenlijk maar een slappeling, iemand van wie nauwelijks iets uit gaat. Bijna alle gebeurtenissen in het deel van zijn leven dat we voorgeschoteld krijgen, hebben een oorzaak die buiten Jacob zelf ligt. Daarmee is Jacobs karakterontwikkeling zo plat als een dubbeltje. Pas als we nog twintig bladzijden te gaan hebben tot het einde laat Osinga zijn hoofdpersoon wat willen. Maar dan is het al te laat om Jacob nog enig leven in te blazen.
Recente geschiedenis
Een plotgestuurd verhaal hoeft echter geen probleem te zijn als de gebeurtenissen voldoende te bieden hebben. In eerste instantie lijkt dat inderdaad het geval: Klare taal speelt zich af in 2001 en 2002, jaren die voor Nederland, de moslims en de wereld ingrijpende veranderingen teweeg brachten. Op een terloopse wijze verweeft Osinga de gebeurtenissen in de wereld met die in Jacobs leven. Maar de aanslagen op de Twin Towers en de moord op Fortuyn hebben weinig uitwerking op de personages: ze kijken, schrikken en geven een vreselijk brave eerste reactie:
Voor Jacob zijn ogen sloot, viel zijn blik op de kop van de Spits van de overbuurvrouw. ‘Fortuyn vermoord’. Daarnaast een vreselijke foto van Pim op een parkeerplaats.
Jezus, dacht Jacob, dat kan niet waar zijn. Dat is onvoorstelbaar. Dat is onmogelijk.
Hij viste een Metro uit de prullenbak en las hem razendsnel door. Natuurlijk was het waar. De Spits was misschien geen NRC Handelsblad, maar dit soort dingen verzonnen ze niet.
~
Wil
Klare taal moet ergens in het proces van tekstverwerker via uitgever naar boekhandel een veelbelovend project zijn geweest, maar er is maar weinig van over. Is het boek bedoeld als persoonlijke beleving van een veranderende wereld? De hoofdpersonen laten de wereld te weinig toe in hun gedachten en daden. Een hedendaags liefdesverhaal misschien? Modern is het huwelijk tussen de Hollander en de Marokkaanse misschien wel, maar liefdevol niet. En modern is het ook niet dat Asma voor het huishouden zorgt en Jacob het op een gegeven moment maar op een drinken zet om zijn sores te vergeten.
Was het dan een zwoele vrijage met Arabische poëzie? Bij elke gebeurtenis in je leven past een Arabisch gedicht, laat Osinga Jacob zeggen. Inderdaad begint elk hoofdstuk met een stukje vertaalde poëzie en staat het verhaal bol van de Arabische spreuken. De vertaalde poëzie is mooi en vaak van toepassing op de inhoud van de hoofdstukken, maar de Arabische spreuken blijven onvertaald en ook Jacobs liefde voor de taal spreekt niet uit zijn woorden. Daar komt bij dat er (in het Nederlands) behoorlijk wat storende spelfouten staan. Slordig.
De pers was behoorlijk enthousiast over Osinga’s debuut, Bor in Afrika, dat in 2003 verscheen. Waarschijnlijk heeft Klare taal gewoon niet genoeg tijd gehad om te rijpen tot een echt goed verhaal. Of Osinga wilde te veel tegelijk: op de huid van de tijd schrijven, talen vermengen, een modern liefdesverhaal schrijven. Dan wilde Osinga in elk geval meer dan zijn hoofdpersoon.
