Het onzichtbare is het sterkst

Goed opletten nu, denk je bij het openslaan van het nieuwe boek van Paul Auster, dit keer wil ik snappen wat hij doet. En Onzichtbaar begint gelukkig glashelder en ondubbelzinnig. Austers taal is recht voor z’n raap, hij geeft geen lange beschrijvingen, hanteert amper metaforen en bewandelt nooit een zijpad.

Aan het eind van zijn leven, anno 2006, schrijft Adam Walker een manuscript over de ingrijpende gebeurtenissen die plaatsvonden in 1967, toen hij als een briljante letterenstudent bekend stond. In dat jaar kreeg hij van de hoogleraar Rudolf Born het uitzonderlijke en genereuze aanbod om een eigen literair tijdschrift te beginnen. Deze Born blijkt al gauw dubieuze eigenschappen te hebben. Zo spoort hij Adam aan om met zijn eigen verloofde naar bed te gaan. Adam breekt met hem als hij redenen heeft hem te verdenken van een brute moord. Het manuscript blijft onvoltooid, omdat Adam ziek wordt en sterft. Hij heeft dan al enkele hoofdstukken ervan naar James Freeman gestuurd, destijds een studievriend van hem en inmiddels een gevierd schrijver.

Groeiende onzekerheid
Het eigenlijke verhaal is dus dat van deze James Freeman, die delen van een manuscript toegestuurd krijgt van iemand die hij dertig jaar niet gezien heeft. Hij maakt een afspraak met Adam om over het manuscript te praten, maar voordat het zover komt is Adam al gestorven. Hij spreekt wel met diens weduwe en ook met zijn zus, die een hele andere kijk heeft op de gebeurtenissen die Adam in zijn manuscript beschrijft. Ook Born komt op het eind van het verhaal weer terug en blijkt eveneens een heel andere interpretatie van de gebeurtenissen te hebben. Uiteindelijk blijkt alles wat er heeft plaatsgevonden, ook heel anders gebeurd te kunnen zijn.

De structuur van het boek weerspiegelt de groeiende onzekerheid bij de lezer. Aanvankelijk krijgen we afwisselend hoofdstukken uit het manuscript van Adam en Freemans kijk daarop voorgeschoteld. Maar al snel verdwijnt die overzichtelijkheid. Door zijn naderende dood heeft Adam zijn boek niet kunnen afmaken en stuurt hij Freeman de aantekeningen die hij heeft gemaakt. Wat we dan te lezen krijgen is Freemans summiere uitwerking daarvan. Naarmate de onzekerheid over de ware aard van de gebeurtenissen groter wordt, wordt het proza onaffer, lijkt hier de regel. Uiteindelijk moeten we het doen met de dagboekaantekeningen van de vrouw die Born in 2006 bezoekt en van hem wegvlucht.

Vermoedens
Een schijnbaar eenduidige werkelijkheid blijkt in dit boek een veelheid aan mogelijkheden in zich te kunnen herbergen. Als lezer raak je het zicht op de ‘echte’ werkelijkheid volledig kwijt. Wat overblijft zijn vermoedens en het besef dat irrationele drijfveren als seks, ambitie en macht sterker zijn dan al het andere. Het knappe van Auster is dat hij dat weet te bewerkstelligen zonder te vervallen in vaagheid of psychologiseringen. In eenduidige bewoordingen schetst hij een zeer waarheidsgetrouwe en herkenbare wereld, maar tegelijkertijd weet hij de suggestie op te wekken dat daar een compleet andere wereld achter schuilgaat.