Terug naar IJsland

De vertelster van De thuisreis is Disa, een vrouw van middelbare leeftijd, die te horen heeft gekregen dat ze niet lang meer te leven heeft. Daarom ziet ze onder ogen wat ze jaren heeft ontweken: de herinneringen aan haar jeugd. Voor het eerst in jaren onderneemt ze een reis vanuit Engeland – waar ze met haar goede kameraad Anthony een hotel runt – naar IJsland. Ze leeft sinds lange tijd tevreden in Somerset, waar ze een gerespecteerd kokkin is. Maar evenals Olafsson zelf, die ook al jaren niet meer in zijn geboorteland woont, blijft ze aan IJsland denken. Ze kan niet loskomen van haar wortels. Haar ervaringen schrijft Disa op in een dagboek, dat Anthony haar voor deze reis heeft gegeven. Hierin tekent ze tijdens haar thuisreis haar levensverhaal op.

Ingetogen

Olafsson toont met dit ingetogen verhaal dat hij een begenadigd schrijver is. Disa vertelt aarzelend over haar leven, nu weer eens over het verleden, dan weer over het heden, zoekend, totdat ze langzaam maar onvermijdelijk alles wat ze verdrongen heeft onder ogen ziet. Het verhaal ontvouwt zich hierdoor heel geleidelijk, nergens worden onverwachte sprongen gemaakt. Olafsson gebruikt treffende en mooie beschrijvingen, maar geen passage is teveel. En hoewel er aan het einde geen verrassende ontknoping wacht, is het verhaal gewoon áf, zonder vragen open te laten.

Sterk personage

Het is verbazingwekkend dat Olafsson Disa weet neer te zetten als een sterk personage, aangezien Disa haar portie ellende zeker heeft gehad in haar leven. Haar levensstijl druiste volledig tegen de principes van haar ouders in, ze verloofde zich met een Jood die werd opgepakt door de Nazi’s en het contact met haar zuster verloopt nogal stroef. Desondanks doen deze narigheden weinig af aan Disa’s daadkracht en blijft ze fier overeind staan. Disa gaat haar eigen weg. Ze is trots, af en toe stijfkoppig, maar in staat om te leren van haar fouten. Haar charme maakt haar nog sympathieker.Ze heeft een enorm doorzettingsvermogen, en is niet tevreden met minder dan de waarheid. Om die reden wil en kán ze niet sterven zonder haar thuisreis gemaakt te hebben. Disa hoeft geen gebruik te maken van leugentjes om bestwil. Dit blijkt duidelijk uit een gesprek met haar arts:

‘Achttien maanden,’ antwoordde dr. Ellis toen ik aandrong.
‘Bent u bereid dat zwart op wit te zetten?’
‘Twaalf tot achttien.’
‘Twaalf dan maar.’

Oorlog

Bij zijn portret van Disa werd Olafsson geïnspireerd door de generatie vrouwen die de Tweede Wereldoorlog nog heeft meegemaakt. Evenals deze vrouwen heeft Disa veel geleden onder de oorlog: haar geliefde komt in een concentratiekamp terecht. Haar werkgever probeert zijn eigen zoon, die in dezelfde situatie zit, terug te halen naar IJsland. Onfortuinlijk genoeg is het juist deze zoon die Disa het grootste leed berokkent. Hoewel de Tweede Wereldoorlog niet centraal staat in het boek, spelen de gebeurtenissen uit die tijd een belangrijke rol in de levens van de personages.

Tegenstellingen

De thuisreis is een boek van tegenstellingen. Het zachte Engelse landschap staat tegenover het ruige IJslandse, de eigenzinnige Disa staat tegenover haar behoudende ouders en bovenal wordt Disa’s jeugd in IJsland tegenover haar huidige leven geplaatst. Ook tussen de beide jongemannen in Disa’s leven, haar verloofde en de zoon van haar werkgever, bestaat een tegenstelling, misschien nog wel de sterkste van allemaal. Olafsson vervlecht de verhaallijnen en versterkt de reeds aanwezige contrasten. De kleur rood duikt overal in het verhaal op. Zo gebruikt hij de kleur om een onbelangrijk detail te benadrukken, nadat hij zojuist een schokkende gebeurtenis heeft beschreven:

Toen hij wegscheurde, zag ik dat de jurk van het meisje tussen het achterportier was gekomen zodat de rok naar buiten hing. De jurk was rood en wapperde in de bijtende wind.

Een ongewone combinatie, een succesvol schrijver die natuurkunde heeft gestudeerd. Daarmee bewijst Olafsson wat zo vaak gezegd wordt – je wórdt geen schrijver, je bént er één. En Olafsson is er onmiskenbaar één.